توحید چه نقشی در تهذیب اخلاق دارد؟

شيوه‌هاي دست‌يابي به تهذيب اخلاق و آراسته‌شدن به فضيلت‌ها و دوري جستن از پستي‌ها (تحلّي به فضايل و تخلّي از رذايل) منحصر به بيان فوايد و زيان‌هاي دنيوي و پاداش‌ها و کيفرهاي اخروي فضايل و رذايل نيست. يکي از شيوه‌هاي تهذيب اخلاق، «مسلک توحيد» است. به‌طور کلي؛ درباره نقش توحيد در تهذيب اخلاق مي‌توان گفت: بي‌شک جهان‌بيني انسان و نوع نگاه او به هستي، تأثير مستقيمي بر رفتار او دارد؛ از اين‌رو، دين مبين اسلام با ارائه يک جهان‌بيني منسجم، در صدد معرفي اسباب سعادت بشر است. در ميان اين اسباب يک سبب پايه و اساس ساير آموزه‌ها است و آن توحيد است. اگر انسان به صفات خداوند متعال، اعتقاد توحيدي خالص کامل نداشته باشد، به تهذيب اخلاق (تخلّي از رذّايل و تحلّي به فضايل) دست نخواهد يافت؛ زيرا اگر ذرّه‌اي اعتقاد شرک آميز (شرک خفي) به صفات خداوند در او وجود داشته باشد، مثلاً در ايمان به قدرت خداوند هنوز به باور کامل نرسيده باشد که همه قدرت و قوّت از آن او است و گمان کند که براي ديگران نيز بهره‌اي از قدرت استقلالي وجود دارد، در دورکردن صفت ناپسند ترس از خود - به عنوان مثال - به طور کامل موفّق نخواهد بود. البته مؤمنان بسته به شدّت و ضعف ايمان خود در درک اين اعتقاد توحيدي که همه قوّت و قدرت از آن خدا است متفاوت‌اند؛ زيرا گاهي با نگاه استقلالي به موجودات، وسايط و انسان‌هاي ديگر را در کسب عزّت، قدرت و... دخيل مي‌دانند. لذا برخي از مؤمنان، پس از طي اين مرحله (شرک خفي)، کم کم به توحيد خالص و کامل دست مي‌يابند و ريشه تمام رذايل از وجود آنان زدوده خواهد شد و به صفات اضّداد آن متصّف خواهند گرديد.[1] پي نوشت ها: [1]. براي آگاهي بيشتر به اين مقالات مراجعه شود: همامي، عباس، يونسي، حميدرضا، اصل توحيد محوري و تأثير آن بر اخلاق فردي و اجتماعي در الميزان، مجله پژوهش‌نامه قرآن و حديث، بهار و تابستان 1390، شماره 8، 9 – 26؛ هادي، اصغر، نقش توحيد در تهذيب اخلاق، مجله اخلاق، تابستان 1387، شماره 12، ص 22 – 67؛ محمدي، مسلم، محمدي، مرضيه، تأثير دو باور اعتقادي توحيد و معاد بر اخلاق در نهج البلاغه، مجله پژوهش‌نامه اخلاق، بهار 1390، شماره 11، ص 85 – 104.