راه جلوگیری از حسادت چیست؟

باعرض سلام و تشکر از سوال خوب شما
يکي از محرمات و گناهان کبيره حسد است که خود نيز يکي از انگيزه‏ هاي غيبت به شمار مي‏رود. شخص حسود به مقتضاي حسادتي که دارد همواره درصدد عيب جويي و تحقير محسود است و نمي‏تواند نعمتي را براي ديگري ببيند و درست مي‏دارد و آرزو مي‏کند که از او گرفته شود کسي که با انگيزه حسد غيبت مي‏کند گرفتار سه عذاب مي‏شود:
1 - عذاب روحي در اثر حسادت، 2 - عذاب به خاطر گناه حسادت، 3 - عذاب هم از جهت گناه غيبت.
بنابراين، حسود در دنيا و آخرت خاسر و زيانکار است. آيات زيادي در قرآن مجيد در نکوهش حاسدان وارد شده است اين مطلب تا جائي پيشرفت که قرآن مجيد در نکوهش حسد در سوره فلق به پيامبر گرامي اسلام (ص) مي‏فرمايد: و من شر حاسد اذا حسد؛(1) به خدا پناه مي‏برم از شر حسود بدخواه، آن گاه که حسد ورزد . لذا در روايتي امام صادق (ع) مي‏فرمايد: الحسد اصله من عمي القلب و الجحود لفضل الله تعالي و هما جناحان للکفر و بالحسد وقع ابن ادم في حسرة الأبد و هلک مهلکاً لا ينجو منه أبداً؛(2) حسد از تاريکي قلب و از انکار نعمت‏هاي خدا نسبت به افراد سرچشمه مي‏گيرد و اين دو [ تاريکي قلب و ايراد به اين که چرا خدا به مردم نعمت داده است ] دو بال کفر هستند و به سبب حسد بود که فرزند آدم براي هميشه در حسرت باقي ماند و به هلاکتي افتاد که هرگز از آن رهايي نخواهد يافت. با اين روايت معلوم شد که حسادت از چه چيزهايي ريشه مي‏گيرد، اما نکاتي را در مورد معالجه مرض حسد يادآور مي‏شويم: قبل از هر چيز بايد بدانيم که علاج امراض نفساني هم چون حسد مرکب از علم و عمل مي‏باشد اما علمي که نافع براي علاج اين مرض مي‏باشد اين است که انسان تأملي در بي ثباتي و فنا شدن اين دنيا داشته باشد و بداند که عاقبت و سرانجام اين دنيا، مرگ مي‏باشد و مرگ هم حاسد و هم محسود، هر دو را به جهان آخرت انتقال خواهد داد. مهمتر اين که انسان بداند که دنيا اين قدر ارزش ندارد که به واسطه آن بر بندگان خدا حسادت ورزي و به قول شاعر:
دنيا آنقدر ندارد که بر آن رشک بري
اي برادر که نه محسود بماند نه حسود
تا چشم بر هم زنيم خواهيم ديد که محسود و حاسد، هر دو در خاک پوسيده و فاسد گرديده‏اند و نام ايشان از صفحه روزگار محو شده و در آخرت، به کارهايي که در دنيا کرده‏اند، درمانده‏اند و به قول شاعر:
آخر همه کدورت گلچين و باغبان
گردد به دل به صلح چو فصل خزان شود در نتيجه وقتي بداني که حسد تو بر کسي، باعث ضرر دين و دنياي تو مي‏شود و به محسود مطلقاً ضرري نمي‏رسد، بلکه نفع دنيا و آخرت به او عايد مي‏گردد و به حاسد ضرر ديني مي‏رسد و آدمي را به عذاب الهي گرفتار مي‏کند. انسان مبتلا به اين صفت، پيوسته در حزن و اندوه و هميشه در غصه و غم است؛ زيرا نعمت‏هاي خدا به واسطه حسد حاسد از محسود قطع نخواهد شد و هر نعمتي که خدا به او مي‏دهد بار غمي بر انسان حسود مي‏گذارد، لذا حاسد علي الدوام مغموم و محزون و تنگدل و پريشان خاطر مي‏باشد. پس چقدر نادان است انساني که دين و دنياي خود را فاسد کند و خود را در معرض غضب پروردگار و مبتلا به آلام زياد نمايد در حالي که اصلاً فايده يا لذتي براي او نداشته باشد، از اين رو با علم به اين مسائل، انسان بايد بکوشد تا اين رذيله اخلاقي را از خود دور نمايد.
اما عملي که نافع براي شفاي مرض حسد است: اين که بر آثار لوازم خيرخواهي شخصي که بر او حسد داري، مواظبت کني و تصميم بگيري که برخلاف مقتضاي حسد خود عمل کني و به جاي تکبر بر آن شخص، تواضع را در پيش‏گيري و به جاي غيبت و بدگويي او در مجامع و محافل، زبان را به مدح و ثناي او گشايي، و اگر از ديدن او ملال و ناراحت و عبوس و ترش رو و درشت گوي شوي، خود را به خوش کلامي و شکفته رويي با او عادت دهي و اگر حسد، تو را از انعام و احسان نسبت به او منع مي‏کند، عطا و بذل را نسبت به او زياد کن و چون بر اين اعمال مداومت کني، ملکه انسان مي‏گردد و ماده حسد از انسان قطع مي‏گردد. ضمن اين که وقتي محسود، شما را چنين يافت، قلب او با شما صاف و پاک مي‏گردد و محبت شما در دل او جاي مي‏گيرد و آثار محبت او در خارج نيز ظهور مي‏کند و وقتي او را اين چنين يافتي، در دل او را دوست مي‏داري و با او دوستي و رفاقت مي‏کني و شائبه حسد بالمره مرتفع مي‏گردد. اين دستور عملي براي معالجه کليه صفت حسد است که براي هر نوعي از آن علاج مخصوصي است که سبب آن اعلم از حب رياست و کبر و حرص و خبائث نفس و غيبت و غير اين‏ها قطع شود.(3)
1 - فلق (113) آيه 5.
2 - مستدرک الوسائل، ج 2، ص 327، باب 55، به نقل از مهدوي کني، نقطه‏هاي آغاز در اخلاق عملي، ص 298 - 299.
3 - اقتباس از آيت الله مکارم شيرازي، زندگي در پرتو اخلاق؛ آيت الله مهدوي کني، اخلاق عملي، ص 294 - 304 و مرحوم ملااحمد نراقي، معراج السعاده، ص 347 - 358.
معرفي کتاب:1-گناهان کبيره،شهيددستغيب 2-اخلاق اسلامي،شهيددستغيب.

موفق و پيروز باشيد.