آیا قبل حضرت آدم انسان های دیگری بودند؟ آیا تمدن داشتند؟

باسلام خدمت شما پرسشگر محترم روايات متعددي درباره انسان هايي قبل از حضرت آدم (ع) داريم که به وجود انسان هايي قبل از حضرت آدم دلالت مي کند. امام صادق(ع) فرموده اند: شايد شما گمان مي‏کنيد که خداي عزّ وجلّ غير از شما هيچ بشر ديگري را نيافريده است. نه، چنين نيست؛ بلکه هزار هزار آدم آفريده که شما از نسل آخرين آنها هستيد.[?] همچنين امام باقر(ع) فرموده اند: خداي عز وجل از روزي که زمين را آفريده، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض کرده است) که هيچ يک از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده‏اند و خداي تعالي همه آنها را ازپوسته روي زمين آفريد و نسلي را بعد از نسل ديگر ايجاد کرد و براي هر يک، عالمي بعد از عالم ديگر پديد آورد تا در آخر، آدم ابوالبشر را بيافريد و ذريه ‏اش را از او منشعب ساخت...[?] همچنين بعضي از مفسرين در ذيل آيه مربوط به اعتراض فرشته ها به خلقت انسان، احتمال علم فرشته ها، از سابقه موجودات قبلي ساکن در زمين سخن گفته اند: «قالُوا أَ تَجْعَلُ فيها مَنْ يُفْسِدُ فيها وَ يَسْفِکُ الدِّماءَ[بقره/??] گفتند: در آنجا مخلوقى پديد مى ‏آورى که تباهى کنند و خونها بريزند؟» در تفسير نمونه مي نويسد: «بعضى ديگر از مفسران معتقدند پيشگويى فرشتگان بخاطر آن بوده که آدم نخستين مخلوق روى زمين نبود، بلکه پيش از او نيز مخلوقات دگرى بودند که به نزاع و خونريزى پرداختند پرونده سوء پيشينه آنها سبب بدگمانى فرشتگان نسبت به نسل آدم شد!»[?] بنابراين از منظر ديني مسلم است که قبل از حضرت آدم (ع) انسان هاي ديگري بر روي کره زمين زندگي مي کرده اند. اما درباره جزئيات زندگي آنها، بايد دقت کنيم که اين مسائل، يکي از مصاديق غيب است و ما به آن دسترسي نداريم. و نمي توانيم همه جزئيات را کشف کنيم. و بايد به همان مقداري که در روايات بيان شده است، بسنده کنيم. يکي از مصاديقي که در روايات راجع به آن صحبت شده است، نسناسان است. که قبل از خلقت حضرت آدم (ع) نسل آن ها نابود مي شود. حضرت علي (ع) مي فرمايند: وقتى که خداى متعال اراده کرد که خلقتى را به دست قدرت خود ايجاد کند، و اين امر بعد از گذشت هفت هزار سال از خلقت جنّ و نسناس در زمين بود، آنگاه خداوند از طبقات آسمانها پرده برداشت و به ملائکه فرمود: به زمين بنگريد و اهل آن از جنّ و انس را ببينيد، پس وقتى که نگاه کردند و اعمال معصيت آميز آنها را ديدند، بر ايشان بسيار دشوار بود، آن وقت گفتند: پروردگارا تو عزيز و قادرى و اينها خلق ضعيف تو هستند که با روزى تو زندگى مى‏کنند ولى تو را نافرمانى و معصيت مى‏ نمايند و تو از آنها انتقام نمى ‏گيرى، وقتى که پروردگار سخن آنان را شنيد فرمود: من مى‏خواهم در زمين جانشينى قرار دهم که حجت من در زمين من باشد، ملائکه گفتند: تو منزّهى از اينکه در زمين موجودى را بيافرينى که همان طور که جنّيان در زمين فساد مى‏ کردند، در آن فساد و و خونريزى کنند، پس اين خليفه را از ما قرار بده چون ما تو را معصيت و نافرمانى نکرده و تو را به ستايشت تسبيح مى‏گوئيم و تقديس مى‏ نمائيم، آنگاه خداى عزّ و جل فرمود: همانا من چيزى را مى‏ دانم که شما نمى‏ دانيد، اراده کرده ‏ام که به دست قدرت خود خلقى را بيافرينم، و از ذريّه او پيامبران و بندگان صالح و امامان هدايت يافته ‏اى قرار دهم و آنها را جانشينان خود بر خلقم در زمين قرار دهم و زمين خود را از لوث نسناس پاکيزه سازم و جنّيان عصيانگر را منتقل کرده و آنها را در هوا و در اقطار زمين سکونت دهم و بين آنها و خلقم حجابى قرار دهم.[?] نکته اي که بايد به آن توجه داشت اينکه انسان هاي امروزي همه از نسل حضرت آدم (ع) هستند هيچ ربطي به نسل هاي قبلي انسان ها ندارد. و ظاهر آيات قرآني به خوبي اين مطلب را نشان مي دهد. که در موارد مکرر انسان ها را با تعبير بني آدم: خطاب قرار داده است: «يا بَنِي آدَمَ [اعراف/??] اي فرزندان آدم!» و اينکه حضرت آدم (ع) نيز به نسل هاي قبلي ربطي ندارد و مستقل از آنها خلق شده است، نيز مطلبي روشن است. از جمله دلايل آن اينکه در آيه ذيل به عدم وجود پدر براي حضرت آدم (ع) و خلق آن از خاک اشاره مي کند: «إِنَّ مَثَلَ عيسى‏ عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَيَکُونُ[آل عمران/??] مَثَل عيسى در نزد خدا، همچون آدم است که او را از خاک آفريد، و سپس به او فرمود: «موجود باش!» او هم فوراً موجود شد.» [?]. کتاب توحيد، ج ?، ص ???. [?]. خصال، ج ?، ص ???، ح ??. [?]. تفسير نمونه، ج‏?، ص: ???. [?]. علل الشرائع، ج‏?، ص: ???.