مصحف فاطمه(س) چیست؟ آیا پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) از آن اطلاع داشته‌اند؟

مصحف فاطمه نام کتابي است که در زمان فاطمه زهرا (س) و به دست علي (ع) نوشته شد و مطالب اين کتاب به وسيله فرشته مخصوص يا جبرئيل به حضرت فاطمه القا شد. اين کتاب مشتمل بر حوادث غيبي و اسرار آل محمد (ص) است و از نشانه هاي امامت بوده و در نزد امامان دست به دست گشته است و اکنون در دست امام زمان حضرت مهدي (عج) است. چون اين کتاب بنابر مفاد اکثر روايات پس از رسول خدا (ص) تدوين يافته است از رسول خدا درباره ي آن چيزي گزارش نشده است­، ولي اين به معناي بي­اطلاعي پيامبر از اين مصحف نبوده است؛ زيرا ما عقيده داريم وي به اذن خدا از آينده نيز باخبر بوده است. اين مصحف چون از نشانه هاي امامت بوده و به آنها اختصاص داشته، محتواي آن براي مردم افشا نشده و در اختيار عموم قرار نگرفته است. پاسخ مفصل: هر نوشته­‌اي را که بين دو جلد جمع آوري شده باشد، مصحف مي­نامند. از اين رو به هر کتابي مي­توان مصحف گفت. در صدر اسلام به قرآن نيز مصحف گفته مي­شد.[1] در منابع اسلامي از کتبي ياد شده است که اختصاص به معصومين (ع) داشته است و آنان از محتواي آن کتب باخبر بوده­اند. مانند کتاب علي(ع)، مصحف علي و مصحف فاطمه(س). در اين منابع از کتاب اخير به نام هاي مصحف فاطمه، صحيفه ي فاطمه و کتاب فاطمه ياد شده است.[2] روايات مرتبط با اين مصحف کم نيست. برخي از اين روايات از حيث سند ضعيف اند، ولي دسته ديگري از اين روايات از جهت سند صحيح هستند و مي توان به اصل وجود چنين کتابي يقين پيدا کرد، هر چند که در جزئيات، اين روايات با هم اختلاف دارند. چگونگي تأليف مصحف فاطمه پس از رحلت پيامبر اکرم (ص) دختر بزرگوار شان به خاطر از دست دادن پدر بسيار ناراحت بودند و تحمل فراق و دوري پدر براي فاطمه زهرا (س) بسيار سخت بود. در روايات معتبر آمده است که در فاصله وفات پيامبر(ص) تا زمان شهادت حضرت زهرا(س)- فرشته­اي از سوي خداوند بر دختر نبي اکرم (ص) فرود مي آمد و او را تسلي مي داد تا حضرت آرام بگيرد.از اين فرشته در برخي روايات به جبرئيل ياد شده است،[3] او حضرت زهرا(س) را از احوال پدربزرگوارشان در عالم برزخ و همچنين از حوادث آينده، مطلع مي­ساخت. در روايتي از امام صادق (ع) مي خوانيم: «هنگامي که رسول خدا (ص) رحلت کردند، فاطمه به علت وفات پدر به قدري محزون شد که تنها خداوند از شدت غم و اندوه او باخبر بود. از اين رو خداوند فرشته‌­اي را فرستاد تا او را تسلي دهد و اندوهش را برطرف سازد. فاطمه (س)، علي (ع) را از اين موضوع با خبر ساخت و علي همه آن سخنان را نوشت و مصحف فاطمه اين گونه تدوين شد».[4] از اين روايت و روايات ديگر استفاده مي­شود که اين مصحف پس از رحلت پيامبر اکرم (ص) و به دست امير المؤمنين (ع) تدوين شد و سخناني است که فرشته الهي به حضرت زهرا گفته است. البته در برخي از روايات که نسبت به روايات قبلي کمتر هستند، اين گونه به دست مي‌آيد که اين مصحف در زمان خود رسول الله (ص) نوشته شده است. سيد جعفر مرتضي عاملي (از دانشمندان معاصر شيعه در علم تاريخ) براي از بين بردن اين اختلاف و جمع بين روايات مي­نويسد: شروع تدوين مصحف در زمان رسول اکرم بوده است و قسمتي از اين صحيفه در زمان حيات پيامبر خدا (ص) نوشته شده و ادامه ي آن هم پس از رسول خدا نگارش يافته است.[5] اين که فرشته الهي با حضرت زهرا سخن گفته باشد، چيز بعيدي نيست؛ زيرا همان گونه که در قرآن آمده است که: «و چون فرشتگان گفتند: اي مريم خداوند تو را برگزيد و پاکيزه گردانيد و برتري بخشيد بر زنان جهانيان».[6] اين در حالي است که حضرت مريم تنها سرور زنان زمان خويش بود، ولي فاطمه سرور زنان هستي از آغاز تا انجام است. محتواي مصحف با مطالعه ي روايات در مي­يابيم که در اين کتاب شريف به موضوعات زير پرداخته شده است: 1. خبر حوادث آينده[7] 2. وصيت حضرت فاطمه[8] 3. نام تمام فرمانرواياني که تا قيام قيامت به حکومت خواهند رسيد[9] 4. خبر دادن از فرزندان حضرت زهرا[10] 5. گزارش احوال پيامبر و جايگاه او پس از وفاتش، به زهرا (س)[11] در اين جا براي نمونه، يک روايت ذکر مي شود: امام صادق (ع) مي فرمايد: «همانا فاطمه 75 روز بعد از رسول خدا (ص) زندگي کرد در اين مدت به خاطر از دست دادن پدر بسيار اندوهگين بود. در اين ايام حضرت جبرئيل (ع) نزد او مي آمد و عزاي پدرش را بر فاطمه زهرا (س) تسليت مي گفت و وي را آرام مي کرد و از پدرش و جايگاه او به حضرت خبر مي آورد و او را از آينده ي فرزندانش مطلع مي ساخت و علي (ع ) آن را مي نوشت تا اين که مصحف فاطمه تدوين شد».[12] تأکيد ائمه (ع) بر تغاير اين مصحف با قرآن از برخي روايات به دست مي آيد که مصحف فاطمه نزد اهل سنت امري شناخته شده بود و آنان مي پنداشتند که شيعه بر اساس آموزه هاي اهل بيت (ع) معتقدند که بخشي از آيات تحريف و حذف شده در قرآن در اين مصحف آمده است. از اين رو ائمه به شدت وجود هر گونه آيات قرآن در اين مصحف را انکار کرده اند.[13] علامه عسگري مي نويسد: «برخي نويسندگان اهل سنت تهمت ديگري به مدافعان مکتب اهل بيت مي زنند و مي گويند که آنان قرآن ديگري دارند به نام مصحف فاطمه؛ زيرا نام کتاب فاطمه مصحف است و برخي از مسلمانان در صدر اسلام قرآن را مصحف مي ناميدند».[14] در حديثي از امام صادق (ع) مي خوانيم : «به خدا قسم مصحف فاطمه نزد ما است و در آن يک آيه ي قرآن هم وجود ندارد».[15] نشانه ي امامت در حديثي طولاني امام رضا (ع) نشانه هاي امام را مي شمارد و مي فرمايد: يکي از علامت هاي امام اين است که مصحف فاطمه نزد اوست.[16] امام صادق (ع) نيز مي فرمايد: پيش از اين که امام باقر (ع) شهيد شوند مصحف فاطمه را به من سپردند.[17] اين مصحف از زمان تدوين آن در دست ائمه بوده و در ميان آنان دست به دست گشته است و اکنون در دست امام زمان (عج) است. علم پيامبر(ص) نسبت به مصحف از آن جايي که مصحف فاطمه بنابر مفاد بيشتر روايات پس از رحلت پيامبر اکرم (ص) و در زمان ائمه تدوين شده است به همين دليل رسول اکرم(ص) به آن اشاره نفرموده اند و اين دليل نمي شود که رسول خدا (ص) از آن آگاهي نداشته باشند. ما معتقديم که پيامبر اکرم (ص) با اذن خدا از آينده با خبر بود. ايشان اکنون نيز طبق آيات قرآن، ناظر هستند و شاهد تمام اعمال و حوادث مي باشند. اين کتاب اختصاص به ائمه دارد و از نشانه هاي امامت است. همان گونه که پيش از اين گفته شد اگر طبق برخي از روايات بگوييم قسمتي از اين مصحف در زمان رسول خدا و با املاي آن حضرت نوشته شده است، قهرا آن حضرت از اين مصحف با خبر بوده اند. مضافا بر اينکه مصحف فاطمه (ع) جزء آيات قرآن نبوده تا پيامبر (ص) موظف به ابلاغ و بيان آن باشد. و از طرفي پيامبر اسلام (ص) بسياري از مسائل را بيان نفرموده و بيان آنها را واگذر به عترت کرده است[18]. بنابر اين، لازمه ي خبر ندادن بي اطلاعي نيست. [1] لسان العرب، ج 9، ص 186. [2] ابن بابويه قمي، الامامة و التبصرة، ص 12. [3] کافي، ج 1، ص 241. [4] کافي، ج1، ص 238. [5] سيدجعفر مرتضي، خلفيات کتاب مأساة الزهراء، ج 6، ص 57- 58. [6] آل عمران،42. [7] الاحتجاج، ج2، ص 134. [8] همان، ج 1، ص 241. [9] همان، ج2، ص 134. [10] کافي، ج1، ص 241. [11] کافي، ج 1، ص 241. [12] کافي، ج 1، ص 241. [13] مغنيه، محمد جواد، الشيعة في الميزان، ص 61. [14] معالم المدرستين، ج 2، ص 32. [15] کافي، ج1، ص 238. [16] من لايحضره الفقيه، ج 4، ص 419. [17] بحار الانوار، ج 26، ص 47. [18] چنان که در حديث متواتر ثقلين آمده است.« إِنِّي تَارِکٌ فِيکُمُ الثَّقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ». وسائل‏الشيعة، ج27، ص33.