آیا امام زمان(عج) ازدواج کرده است؟

آیا امام زمان(عج) ازدواج کرده است؟
پاسخ اجمالی

داشتن همسر و فرزند اگرچه محتمل است و غیبت آن‌حضرت این لازمه را در پى ندارد که حتماً باید سنت الهى ازدواج ترک گردد؛ اما در روایات نمی‌‏توان به دلیل قانع کننده‌‏اى در این باره برخورد کرد و شاید بتوان گفت: همان‌گونه که تقدیر الهى بر این تعلق گرفت که وجود نازنین آن‌حضرت در پس پرده غیبت باشد، بر این هم تعلق گرفت که به جهت مصالحى این مسئله در پرده‌ی ابهام باشد.
پاسخ تفصیلی

زندگانى شخصى حضرت مهدی(عج) از جمله مسائلى است که نمی‏توان در آن به سادگى به علم و یقین رسید، ولى می‌‏توان با بررسى روایات، احتمالى را به واقع نزدیک‌تر دانست. در این موضوع که آیا امام زمان(عج) زن و فرزند دارد، سه احتمال وجود دارد:

الف): امام(عج) اساساً ازدواج نکرده است.

ب) ازدواج کرده؛ اما فرزند ندارد.

ج) ازدواج کرده و فرزند هم دارد.

لازمه‏‌ی پذیرش احتمال اول، این است که آن‌حضرت یکى از سنت‌‏هاى اسلامی را ترک گفته باشد و چنین امرى بعید به نظر می‌رسد.

البته گفته شده است که مسئله‌ی غیبت امام زمان اهم است و ازدواج مهم و مانعى ندارد که برای امر مهم‌تر، مسئله‌ی مهمی ترک شود، ولى این گفتار مورد پذیرش نیست؛ چون میان غیبت و ازدواج تزاحمى وجود ندارد و این دو قابل جمع‌اند.

اما در مورد احتمال دوم، اگرچه اشکال احتمال اول وجود ندارد؛ اما این سؤال بی‌پاسخ می‌ماند که آیا همسر آن‌حضرت هم عمر طولانى دارد، یا آن‌جناب در هر زمان همسرهاى متعددى برمی‌‏گزیند؟ دلیلى در این رابطه وجود ندارد که موضوع را بر ما روشن کند؛ اما می‌‏توان گفت که پذیرش ازدواج با همسرهاى متعدد، استبعادى ندارد و غیبت امام(عج) اقتضا ندارد که امام(عج) یک داشته همسر باشد که مانند او عمر طولانى داشته باشد؛ زیرا از بعضى روایات به دست می‌‏آید که غیبت آن‌جناب غیبت عنوانى است نه شخصى.[1] لذا می‌‏تواند با مردم به صورت ناشناس حشر و نشر داشته باشد و با آنها زندگى کند؛ اما کسى نداند که ایشان امام زمان(عج) است.

این سؤال در احتمال سوم هم مطرح می‌‏گردد. علاوه بر این‌که بعضى این احتمال را بعید شمرده‌‏اند؛ زیرا اگر امام زمان فرزندانى داشته باشد، بالاخره آنها روزى به جست‌وجوى اصل خود می‌‏پردازند و... و این با فلسفه‏‌ی غیبت سازگارى ندارد.

در میان روایات هم نمی‌‏توان به دلیل معتبرى دست یافت که یکى از این سه احتمال را تأئید نماید.

در همین راستا شیخ طوسى از امام صادق‌(ع) روایت کرده است: "لایطَّلعُ على موضِعه احدٌ من وُلْدِه ولا غیره".[2] اما همین سخن را نعمانى به گونه‌ی دیگر نقل کرده است: "لایطلع على موضعه احدٌ من ولى و غیره".[3]

از این‌رو، با وجود این اختلاف، استناد به نقل شیخ، اطمینان‌بخش نیست، بلکه از جهاتى مانند علو سند و لفظ حدیث، روایت نعمانى معتبرتر به نظر می‌‏رسد، مثلاً از یک‌سو در حدیث شیخ طوسى، ضمیر مفرد به جاى جمع آمده است. (به جاى این‌که گفته شود فرزندان او و دیگران، آمده است فرزندان او و دیگرى) مگر این‌که یکى از این سه احتمال را بپذیریم:

الف) آوردن ضمیر "ه" در "ولده" از اشتباهات نسّاخ بود. ب) روایت خواسته است اشاره کند که امام یک فرزند دارد. ج) مراد از لفظ "ولد" اسم جنس است.

لذا عده‏‌اى گفته‌‏اند که روایت شیخ طوسى در مقام بیان، مبالغه‌ی در خفا است، نه این‌که آن‌حضرت فرزندى دارد، بلکه در صدد بیان این نکته است که بر فرض اگر آن‌حضرت فرزندى می‌‏داشت، از جایگاه و سرّ او، آن فرزندان هم آگاه نبودند.[4] و از سوى دیگر، اگر از اشکال سندى بعضى از متون که در این باب وجود دارد، صرف نظر کنیم، صراحتى در آنها مشاهده نمی‌‏شود و قابل حمل بر عصر ظهور می‌‏باشند. مثلاً ابن طاووس از امام رضا(ع) نقل کرده است: "اللهم اعطه فى نفسه و اهله و ولده و ذریته".[5] از امام صادق(ع) هم روایت شده است: "کانّى ارى نزول القائم فى مسجد السهلة باهله و عیاله".[6]

عده‏‌‌اى با تمسک به داستان جزیره‌ی خضرا گفته‌‏اند که امام(عج) فرزندانى دارد که بر آن جزیره با نظارت آن امام ، حکومت مى‏کنند و... . اما باید گفت که این داستان، افسانه‌‏اى بیش نیست.[7] و بیشتر به داستان تخیلى شبیه است تا داستان واقعى.

علامه‌ی مجلسى در این مورد می‌گوید: چون این داستان را در کتاب‌‏هاى معتبر نیافتم، آن‌را در فصلى جداگانه آورده‌‏ام.[8] و شیخ آقا بزرگ تهرانى آن‌را یک داستان تخیلى شمرده است.[9]

بنابر این، اگرچه داشتن همسر و فرزند محتمل است، اما در این موضوع نمی‌‌‏توان به روایت معتبرى استناد کرد.[10] و از سوى دیگر، دلیل محکم و معتبرى هم بر ترک سنت الهى ازدواج از طرف امام زمان(عج) وجود ندارد.[11]

[1]. مثلاً امام صادق(ع) می‌فرماید: «صاحب الزمان(عج) در میان مردم رفت و آمد می‌کند، در بازار قدم می‌نهد و گاهى بر فرش منزل‏هاى دوستان می‌نشیند، لکن او را نمی‌شناسند". ابن أبی زینب(نعمانی)، محمد بن ابراهیم، الغیبة، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 164، تهران، صدوق، چاپ اول، 1411ق.

[2]. شیخ طوسی، کتاب الغیبة، محقق، مصحح، تهرانی، عباد الله، ناصح، علی احمد، ص 102، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق.

[3]. نعمانى، الغیبة، ص 172.

[4]. محمد، صدر، تاریخ الغیبة الکبرى، ج 2، ص 65، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع) العامة.

[5]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص 510، قم، دار الرضی، چاپ اول، بی‌تا.

[6]. قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، قصص الانبیاء علیهم السلام، محقق، مصحح، عرفانیان یزدی، غلامرضا، ص 80، مرکز پژوهش‌های اسلامی، چاپ اول، 1409ق.

[7]. براى آگاهى بیشتر، ر. ک: مرتضى عاملى، سید جعفر، دراسة فى علامات الظهور و الجزیرة الخضرا، ص 263.

[8]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 52، ص 159، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[9]. تهرانی، شیخ آقا بزرگ، الذریة الى تصانیف الشیعه، ج 5، ص 108، بیروت، دارالاضواء.

[10]. مسعودى در اثبات الوصیة، ص201، از امام رضا(ع) روایتى نقل کرده است که اگر در روایات آمده است هیچ امامى از دنیا نمی‌رود تا فرزندش را ببیند، مربوط به قائم(ع) نمی‌شود؛ ر. ک: صافى گلپایگانى، امامت و مهدویت پاسخ به ده پرسش، ص 56 – 53؛ چشم به راه مهدى، جمعى از نویسندگان مجله‌ی حوزه، ص 356 – 351؛ جزیره خضرا در ترازوى نقد، ص 217- 221.

[11]. اقتباس از: «امام زمان(عج)، ازدواج، مکان زندگى و...»، 208.