آیا قبل از حضرت آدم انسان های دیگری بوده اند؟*

باسلام خدمت شما پرسشگر محترم


در پاسخ به اين پرسش به نکاتى اشاره مى?شود. خداوند در سوره نساء آيه يکم مى?فرمايد:

«الَّذِي خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثِيراً وَ نِساءً».

از ظاهر سياق و بافت آيه بر مى?آيد، مراد از «نفس واحده» حضرت آدم (عليه?السلام)? و منظور از «زوجها» حضرت حوّا مى?باشد که پدر و مادر نسل انسانند و ما نيز از آن نسل هستيم. از آيه شريفه نيز استفاده مى?شود که نسل موجود از انسان تنها به آدم و همسرش باز مى?گردد و جز اين دو نفر، هيچ کس ديگرى در انتشار اين نسل دخالت نداشته است[1].

در تاريخ يهود بيان شده که عمر نوع بشر از روزى که در زمين آفريده شده تاکنون، بيش از هفت هزار سال نيست. ليکن دانشمندان زمين?شناسى «ژئولوژى» بر اين باورند که عمر نوع انسان بيش از ميليون?ها سال است و بر اين گفتار خود، از فسيل آثارى از انسان?ها و نيز اسکلت?هاى سنگ شده انسان?هاى کهن، شواهد و دلايلى ذکر نموده?اند که عمر هر يک از آنها بر اساس معيارهاى علمى اين رشته بيش از پانصد هزار سال است.

امّا ادلّه?اى که اين کارشناسان بيان کرده?اند، قانع کننده نيست؛ زيرا دليلى نيست که بتواند اثبات کند اين فسيل?ها، بدن سنگ شده اجساد همين انسان?هاى امروزى است؛ و نيز دليلى وجود ندارد که بتواند اين احتمال را رد نمايد که اين اسکلت?هاى سنگ شده مربوط به يکى از ادوارى است که انسان?هايى در زمين زندگى مى?کرده?اند، چون ممکن است چنين بوده باشد و دوره ما انسان?ها پيوسته به دوره فسيل?هاى نامبرده نباشد؛ بلکه انسان?هايى قبل از آفرينش آدم ابوالبشر در زمين زندگى مى?کرده و سپس منقرض شده?اند، و اين پيدايش انسان?ها و انقراضشان تکرار شده باشد تا پس از چند دوره نوبت به نسل حاضر رسيده باشد[2].

از برخى آيات قرآن ممکن است استفاده شود که پيش از آفرينش حضرت آدم ابوالبشر، انسان?هايى ديگر در اين زمين زندگى مى?کرده?اند؛ مانند آيه شريفه 30 سوره بقره که مى?فرمايد:

«وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِيها مَنْ يُفْسِدُ فِيها وَ يَسْفِکُ الدِّماءَ…»؛ «و زمانى که پروردگارت به فرشتگان فرمود: مى?خواهم در زمين جانشينى قرار بدهم، گفتند: در زمين کسانى را مى?گذارى که در آن فساد کنند و خون?ها بريزند؟».

پرسش مهم اين است که فرشتگان پيش از خليفه شدن آدم (عليه?السلام)? در زمين، از کجا مى?دانستند که او در زمين فساد نموده و خون?ها مى?ريزد؟

علاّمه طباطبايى در پاسخ مى?فرمايند که فرشته?ها مى?دانستند انسان موجودى زمينى و مادّى است و مرکّب از غضب و شهوت است؛ از سوى ديگر جهان مادّه و دنيا، جهان تزاحم و اصطکاک است و اگر انسان?ها بخواهند يک زندگى اجتماعى داشته باشند، منجر به درگيرى و خونريزى خواهد شد؛ از اين رو اين پرسش را مطرح کردند. ايشان در پاسخ به پرسش مذکور اين احتمال را نيز بيان مى?کنند که فرشتگان، دوره?ها و افرادى پيش از آدم (عليه?السلام)? را ديده بودند و مى?ديدند که آنها در زمين مرتکب فساد و خونريزى مى?شوند؛ از اين رو به خداوند گفتند: آيا در زمين انسانى مى?آفرينى که فساد انجام دهد و خون?ها مى?ريزد؟[3]

در روايات متعدّدى از اهل بيت (عليهم?السلام)? آمده که پيش از دوره کنونى انسان، ادوار بسيارى از بشر در زمين زندگى مى?کرده?اند.

امام صادق (عليه?السلام)? در پاسخ به اين پرسش که آيا خداوند بشرى غير از انسان کنونى نيافريده؟ فرمودند: «بلى و اللّه لقد خلق اللّه تبارک و تعالى ألف ألف عالم و ألف ألف آدم و انت فى آخر تلک العوالم و اولئک الآدميين»[4]؛ «آرى به خدا سوگند به طور قطع خداوند هزار هزار جهان و هزار هزار آدم (انسان) آفريد، در حالى که تو در آخرين اين جهان?ها و در جرگه آخرين آن آدم?ها قرار دارى».

از امام باقر (عليه?السلام)? روايت شده که فرمودند: «خداى عزّ و جلّ از روزى که زمين را آفريده، هفت عالم را در آن خلق (و سپس منقرض کرده است) که هيچ يک از آن عوالم از نسل آدم ابوالبشر نبوده?اند و خداى تعالى همه آنها را از پوسته روى زمين آفريده و نسلى را بعد از نسل ديگر ايجاد کرد و براى هر يک عالمى بعد از عالم ديگر پديد آورد، تا در آخر، آدم ابوالبشر را بيافريد و ذريّه?اش را از او منشعب ساخت»[5]. بنابراين از مجموعه شواهد تاريخى و متون دينى به دست مى?آيد که پيش از آفرينش حضرت آدم (عليه?السلام)? احتمال انسان?ها و عوالم ديگرى نيز وجود دارد. امّا در هر صورت آدم و حوّا عليهماالسلام از ويژگى خاصى در آفرينش و عقل و اراده بهره?مند شدند و سرسلسله انسان?هاى کنونى هستند.

[1]. تفسير الميزان، ج 4، ص 142.
[2]. همان، ج 4، صص 140-139.
[3]. تفسير الميزان، ج 1، ص 119.
[4]. صدوق، الخصال، ج 2، ص 652، قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1362.
[5]. بحارالأنوار، ج 54، صص 320-319.

منبع: انسان شناسي – قسمت دوم (دفتر 42 پرسش ها و پاسخ ها).