جواب آیت ‏الله العظمى حاج‏ آقا رحیم ارباب در باره اینکه چرا نباید نماز به فارسی خوانده شود

بسم الله الرّحمن الرّحيم
سلام عليکم
نماز فارسى
نماز

فقيه فقيد، عالم ربّاني و عارف صمداني، آيت ‏الله العظمى حاج‏ آقا رحيم ارباب، فرزانه اي صاحب دل از خطه عالم خيز اصفهان بود.ايشان در کنار جامعيت علمي در علوم عقلي و نقلي، متخلق به اخلاق اسلامي و مهذب به تهذيب نفساني و آراسته به کمالات روحي و خصايل نيکوي انساني بود. پس از گذشت سي و اندي سال از عروج ملکوتي وي هنوز هم ياد و خاطره ايشان در ذهن و زبان مردم جاري است.
يکى از ما به عادت محصلين دستش را بالا گرفت و داوطلب پاسخ به حضرت آيت‏ الله ارباب شد. جناب ايشان با لبخند فرمودند که خوب شد که طرف مباحثه ما يک نفر است، زيرا من از عهده پانزده جوان نيرومند برنمى‏آمدم.

دکتر محمد جواد شريعت، که هر از گاهي توفيق درک حضور وي را داشته است از آن روزها براي ما چنين روايت مي کند:

«سال يکهزار و سيصد و سى و دو شمسى بود، من و عده‏ اى از جوانان پرشور آن روزگار پس از تبادل ‏نظر و بحث و مشاجره به اين نتيجه رسيده بوديم که چه دليلى دارد که ما نماز را به عربى بخوانيم؟ چرا نماز را به زبان فارسى نخوانيم؟ و عاقبت تصميم گرفتيم که نماز را به فارسى بخوانيم و همين‏کار را هم کرديم. والدين ما کم‏کم از اين موضوع آگاهى يافتند و به فکر چاره افتادند. آنها پس از تبادل‏ نظر با يکديگر تصميم گرفتند که اول خودشان با نصيحت، ما را از اين کار باز دارند و اگر مؤثر نبود راه ديگرى برگزينند، چون پند دادن آنها مؤثر نيفتاد روزى ما را به نزد يکى از روحانيون آن زمان بردند و آن فرد روحانى وقتى فهميد ما به زبان فارسى نماز مى‏خوانيم به طرز اهانت‏ آميزى، ما را کافر و نجس خواند. و اين عمل او ما را در کارمان راسخ ‏تر و مصرتر ساخت.

عاقبت يکى از پدران، آنها را يعنى والدين ديگر افراد را به اين فکر انداخت که ما را به محضر حضرت آيت‏ الله حاج ‏آقا رحيم ارباب ببرند و اين فکر مورد تأييد قرار گرفت و روزى آنها نزد حضرت ايشان مى‏روند و موضوع را با ايشان درميان مى‏گذارند و ايشان دستور مى‏دهند که در وقت معينى ما را به خدمت آقاى ارباب راهنمائى کنند.

در روز موعود، ما را که تقريباً پانزده نفر مى‏شديم، به محضر مبارک ايشان بردند. در همان لحظه اول چهره نورانى و لبان خندان ايشان ما را مجذوب خود ساخت و آن بزرگمرد را غير از ديگران يافتيم و دانستيم که اکنون با شخصيتى استثنايى مواجه هستيم.

ايشان در آغاز دستور پذيرايى از همه ما را صادر فرمودند، سپس رو به والدين ما کردند و فرمودند شما که نماز را به فارسى نمى‏خوانيد فعلاً تشريف ببريد و ما را با فرزندانتان تنها بگذاريد. وقتى آنها رفتند حضرت آيت‏ الله ارباب رو به ما کردند و فرمودند بهتر است شما يکى‏يکى خودتان را به من معرفى کنيد و هر کدام بگوئيد که در چه سطح تحصيلى هستيد و در چه رشته‏ اى درس مى‏خوانيد. پس از آن که امر ايشان را اطاعت کرديم، به تناسب رشته و کلاس هر کدام از ما پرسشهاى علمى طرح کردند و از درس هايى از قبيل جبر و مثلثات و فيزيک و شيمى و علوم طبيعى مسائلى پرسيدند که پاسخ اغلب آنها از عهده درس هاى نيم‏ بندى که ما خوانده بوديم خارج بود، اما هر يک از ما از عهده پاسخ پرسشهاى ايشان برنمى‏آمد، با اظهار لطف حضرت ارباب مواجه مى‏شد که با لحن پدرانه‏ اى پاسخ درست آن پرسشها را خودشان مى‏فرمودند. اکنون ما مى‏فهميم که ايشان با طرح اين سئوالات قصد داشتند ما را خلع سلاح کنند و به ما بفهمانند که آن دروس جديدى را که شما مى‏خوانيد من بهترش را مى‏دانم ولى به آنها مغرور نشده‏ام.

حاج آقا رحيم ارباب در کنار جامعيت علمي در علوم عقلي و نقلي، متخلق به اخلاق اسلامي و مهذب به تهذيب نفساني و آراسته به کمالات روحي و خصايل نيکوي انساني بود. پس از گذشت سي و اندي سال از عروج ملکوتي وي هنوز هم ياد و خاطره ايشان در ذهن و زبان مردم جاري است.

پس از اينکه همه ما را خلع سلاح کردند به موضوع اصلى پرداختند و فرمودند: والدين شما نگران شده‏اند که شما نمازتان را به فارسى مى‏خوانيد، آنها نمى‏دانند که من کسانى را مى‏شناسم که، نعوذبالله، اصلاً نماز نمى‏خوانند. شما جوانان پاک اعتقادى هستيد که هم اهل دين هستيد و هم اهل همت. من در جوانى مى‏خواستم مثل شما نماز را به فارسى بخوانم اما مشکلاتى پيش آمد که نتوانستم به اين خواسته جامه عمل بپوشم، اکنون شما به خواسته دوران جوانى من لباس عمل پوشانيده‏ ايد، آفرين به همت شما. اما من در آن روزگار به اولين مشکلى که برخوردم ترجمه صحيح سوره حمد بود که لابد شما آن مشکل را حل کرده‏ايد. اکنون يک نفر از شما که از ديگران بيشر مسلط است به من جواب دهد که «بسم ‏الله الرحمن الرحيم» را چگونه ترجمه کرده است. يکى از ما به عادت محصلين دستش را بالا گرفت و داوطلب پاسخ به حضرت آيت‏ الله ارباب شد. جناب ايشان با لبخند فرمودند که خوب شد که طرف مباحثه ما يک نفر است، زيرا من از عهده پانزده جوان نيرومند برنمى‏آمدم. بعد رو به آن جوان کردند و فرمودند: خوب بفرمائيد که بسم‏ الله را چگونه ترجمه کرده‏ايد؟ آن جوان گفت «بسم‏ الله الرحمن الرحيم» را طبق عادت جارى ترجمه کرده‏ايم: به نام خداوند بخشنده مهربان.

حاج آقا ارباب با لبخندى فرمودند: گمان نکنم که ترجمه درست بسم‏ الله چنين باشد. در مورد «بسم» ترجمه «به ‏نام» عيبى ندارد. اما «الله» قابل ترجمه نيست زيرا اسم عَلَم (=خاص) است براى خدا و اسم عَلَم را نمى‏توان ترجمه کرد. مثلاً اگر اسم کسى «حسن» باشد نمى‏توان به او گفت «زيبا». درست است که ترجمه «حسن» زيباست اما اگر به آقاى حسن بگوئيم آقاى زيبا حتماً خوشش نمى‏آيد. کلمه الله اسم خاص است که مسلمانان بر ذات خداوند متعال اطلاق مى‏کنند، همان‏گونه که يهود خداى متعال را «يهوه» و زردشتيان «اهورامزدا» مى‏گويند. بنابراين نمى‏توان «الله» را ترجمه کرد، بلکه بايد همان لفظ جلاله را به کار برد.

خوب بگوييد ببينم «رحمن» را چگونه ترجمه کرده‏ ايد؟

رفيق ما پاسخ داد که رحمن را بخشنده معنى کرده‏ايم. حضرت ارباب فرمودند: اين ترجمه بد نيست ولى کامل هم نيست زيرا رحمن يکى از صفات خداست که شمول رحمت و بخشندگى او را مى‏رساند و اين شمول در کلمه بخشنده نيست، يعنى در حقيقت رحمن يعنى خدائى که در اين دنيا هم بر مؤمن و هم بر کافر رحم مى‏کند و همه را در کنف لطف و بخشندگى خود قرار مى‏دهد از جمله آن که نعمت رزق و سلامت جسم و امثال آن عطا مى‏فرمايد. در هر حال ترجمه بخشنده براى رحمن در حد کمال ترجمه نيست. خوب، رحيم را چطور ترجمه کرده‏ ايد؟ رفيق ما جواب داد که رحيم را به «مهربان» ترجمه کرده ‏ايم.

حضرت آيت‏ الله ارباب فرمودند: اگر مقصودتان از رحيم من بودم (چون نام مبارک ايشان رحيم بود) بدم نمى‏آمد که اسم مرا به «مهربان» برگردانيد؛ اما چون رحيم کلمه‏ اى قرآنى و نام پروردگار است بايد آن را غلط معنى نکنيم. باز هم اگر آن را به «بخشاينده» ترجمه کرده بوديد راهى به دهى مى‏برد، زيرا رحيم يعنى خدايى که در آن دنيا گناهان مؤمنان را عفو مى‏کند و صفت «بخشايندگى» تا حدودى اين معنى را مى‏رساند. بنابر آنچه گفته شد معلوم شد که آنچه در ترجمه «بسم ‏الله» آورده‏ايد بد نيست ولى کامل نيست و از جهتى نيز در آن اشتباهاتى هست، و من هم در دوران جوانى که چنين قصدى را داشتم به همين مشکلات برخورد کردم و از خواندن نماز به فارسى منصرف شدم، تازه اين فقط آيه اول سوره حمد بود اگر به بقيه آيات بپردازيم موضوع خيلى غامض‏تر از اين خواهد شد.

در اينجا، همگى شرمنده و منفعل و شکست‏ خورده قول ‏داديم که ديگر نمازمان را به فارسى نخوانيم و نمازهاى گذشته را نيز اعاده کنيم.

-----------------------------------
مطالب مرتبط:

آيت الله قاضي، انساني در اوج عرفان

توصيه اي بفرماييد تا عمل کنيم

مقام رضا و تسليم

-----------------------------------

منبع:

به نقل از دکتر محمدجواد شريعت، يادنامه حاج‏ آقا رحيم ارباب، ص 10، با اندکي تلخيص.

انشاءالله عاقبت بخيربشويد.
التماس دعا