دحو الارض چه روزی است و در تعالیم اسلامی چه جایگاهی دارد؟

دحوالارض (گسترش زمین)

روز بیست و پنجم ذیقعده، هم زمان با دحوالارض است. «دَحو» به معنای بسط و گسترش است.[۱] بعضی نیز آن‌را به معنای تکان دادن چیزی از محل اصلی‌اش تفسیر کرده‌اند.[۲]
منظور از دحوالارض(گسترده شدن زمین) این است که در آغاز، تمام سطح زمین را آب‌های حاصل از باران‌های سیلابی نخستین فراگرفته بود.
این آب‌ها، به تدریج در گودال‌های زمین جای گرفتند و خشکی‌ها از زیر آب سر برآوردند و روز بروز گسترده‌تر شدند. از طرف دیگر، زمین در آغاز به صورت پستی‌ها و بلندی‌ها یا شیب‌های تند و غیر قابل سکونت بود. بعدها باران‌های سیلابی مداوم باریدند، ارتفاعات زمین را شستند و دره‌ها گستردند. اندک اندک زمین‌های مسطح و قابل استفاده برای زندگی انسان و کشت و زرع به وجود آمد. مجموع این گسترده شدن، «دَحو الارض» نام‌گذاری می‌شود.[۳] بنابر این دحوالارض یعنی گسترش یافتن زمین.
گفتنی است؛ این‌که دحو الارض به معنای پهن شدن زمین است، لزوماً سر از زیر آب درآوردن نیست و حتی بر اساس تحقیقات جدید زمین‌شناسی، شبه جزیره عربستان نیز یکی از نقاط گسترش زمین بوده است و شاید نقطه آغازین حرکت در لایه‌های زیرین از زیر کعبه باشد؛ زیرا این موضوع مخالف قطعی با دانش جدید نیست.

دحوالارض در قرآن

در قرآن کریم به دحوالارض اشاره شده است. آن‌جا که می‌فرماید: «و زمین را بعد از آن گسترش داد».[۴] بیشتر مفسران، در ذیل این آیه، مسئله دحوالارض را مطرح کرده‌اند.
در کتاب‌های دعا و سنن امامیه روزى به عنوان «دحو الارض» ثبت شده است که روز بیست و پنجم ماه ذیقعده است، براى روزه و عبادت این روز ثواب بسیار نوشته‌‏اند، و در این روز نماز و دعاى مخصوصى وارد شده است. دعاى این روز مشتمل بر مضامین عالى اخلاقى - اجتماعى و طلب رحمت و توفیق توبه و پیروزى اهل حق می‌باشد. گویا تعیین یک روز خاص رمزی است از دوره‌‏اى که زمین از وضع پیشین متحول شده و چهره سوزان و خشمناک آن به تدریج به صورت رحمت درآمده و زمین و هوا آماده براى پیدایش آب و گیاه و انسان گشت.[۵]

فضیلت روز دحوالارض

در هر سال، چهار روز عظیم القدر نزد خداوند متعال وجود دارد که در اصطلاح شرعی به آن ایّام اربعه می‌گویند.
روزه هر یک از این ایام اربعه معادل شصت سال روزه گرفتن و شصت سال متصل عبادت کردن است و غسل کردن در هر یک از این روزها سنّت مؤکّده، و کفّاره بسیاری از گناهان است و صدقه دادن در این روزها از افضل قُرُبات است.

در بعضی احادیث ائمه طاهرین صلوات اللّه علیهم وارد شده که یک درهم صدقه در این روزها معادل صد هزار درهم در روزهای دیگر است و افطار دادن به مال حلال به یک مؤمن متعبّد صائم عالم به مسائل دین در این شب ها به منزله افطاری به صد هزار صدّیق صائم در سابر شب‌ها است.
و اما آن چهار روز، دَحْو الارض، غدیر، میلاد و مبعث پیامبر اعظم(ص) است که این چهار روز در فضل و منزلت معادلی ندارند.

راوی می‌گوید: «به هنگام جوانى در شب بیست و پنجم ذی‌قعده به همراه پدرم در خدمت امام رضا(ع) شام خوردیم، پس امام(ع) فرمود: شب بیست و پنجم ماه ذى القعده حضرت ابراهیم و حضرت عیسى بن مریم- که بر آنان درود باد- متولد شدند. و زمین در آن شب از زیر کعبه گسترش پیدا کرد، و نیز فضیلتى در این شب وجود دارد که هیچ‌کس از آن یاد نکرده است و آن این است که هر کس در آن روز روزه بگیرد مانند کسى است که شصت ماه روزه گرفته باشد».[۶]

-----------------------
پی نوشت:
[۱]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ‏۱۴، ص ۲۵۱، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
[۲]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص ۳۰۸، دارالقلم‏، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۳]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۲۶، ص ۱۰۱، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
[۴]. نازعات، ۳۰، «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاه».
[۵]. طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، ج ‏۳، ص ۱۰۶، پاورقی، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
[۶]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۷۹، دار الشریف الرضی للنشر، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق. «أَبِی ره قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِی طَاهِرِ بْنِ حَمْزَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ قَالَ کُنْتُ مَعَ أَبِی وَ أَنَا غُلَامٌ فَتَعَشَّیْنَا عِنْدَ الرِّضَا ع لَیْلَةَ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَةِ فَقَالَ لَیْلَةُ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْقَعْدَةِ وُلِدَ فِیهَا إِبْرَاهِیمُ وَ وُلِدَ فِیهَا عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ ع وَ فِیهَا دُحِیَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِ الْکَعْبَةِ وَ أَیْضاً خَصْلَةٌ لَمْ یَذْکُرْهَا أَحَدٌ فَمَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ کَانَ کَمَنْ صَامَ سِتِّینَ شَهْرا».