دلیل و چرایی شکسته شدن نماز در سفر چه می باشد

باسلام خدمت شما پرسشگر محترم
يکى از حکمت‏هاى اين حکم، تخفيف است و اين تخفيف يک هديه الهى است که شامل برخى از مسافران مى‏شودو لزوماً و در تمام موارد، ربطى به طولانى بودن ومشقت داشتن سفر ندارد. نوعاً سفر خسته کننده و ملال آور است. پيامبر اکرم(ص) مى‏فرمايند: «ان الله تعالى وضع عن المسافر الصوم و شطر الصلاة( کنزالعمال، ج 8، ص 503.)؛ «خداوند متعال روزه و مقدارى از نماز را از مسافر برداشته است» و همين تعبير «وضع»؛ يعنى، بارى را از دوش اين افراد برداشت و چون اولاً حکم امتنانى است و ثانياً يکى از حکمت‏ها - و نه علت تامه حکم قصر نماز و بطلان روزه، - تخفيف است، در مواردى که به هر دليلى خستگى يا مشقت نباشد، اين حکم منتفى نمى‏شود. امام صادق(ع) از پدران خود(ع) و آنان از رسول خدا(ص) نقل کرده‏اند که:«انّ الله اهدى الىَّ و الى امتى هدية لم يهدها الى احد من الامم کرامة من الله لنا، قالوا: و ماذاک يا رسول الله؟ قال: الافطار فى السفر و التقصير فى الصلاة، فمن لم يفعل ذلک، فقد رد على الله عزوجل هديته»(وسائل الشيعه، ج 5، ص 540.) «خداوند متعال هديه‏اى به من و امتم کرامت فرموده که به امت‏هاى گذشته نداده است، عرض کردند: آن هديه چيست؟ فرمود: اجازه افطار روزه و نصف شدن نماز در مسافرت؛ پس هر کسى چنين نکند هديه خداوند را رد کرده است». حضرت على(ع) مى‏فرمايد:«من قصر الصلاة فى السفر و افطر فقد قبل تخفيف الله عزّوجل و کملت صلاتُهُ»(مستدرک الوسائل الشيعه، ج 1، ص 503.) «هر کس نماز را در مسافرت شکسته بخواند و روزه‏اش را افطار کند، تخفيف خداوند را پذيرفته و نمازش کامل است».
براى اينکه به اين پرسش بهتر پاسخ دهيم، توجه شما را به چند نکته جلب مى‏کنيم:
1) گرچه اين روزها، وسايل نقليه و ابزار مسافرت با گذشته فرق کرده است؛ ولى در عين حال هم اکنون نيز مسافرت داراى محذورات زيادى است. شما اگر به تجربه خودتان مراجعه کنيد، ملاحظه خواهيد کرد که اصولاً در سفر - به ويژه در ميان راه - آن آرامش لازم وجود ندارد؛ به ويژه آنکه در سفر با وسايل سريع، دغدغه‏ها بسيار زياد و فرصت اندک است. بنابراين با توجه به مشکلات زياد و عدم آرامش، دستور قصر نماز مسافر و افطار روزه صادر شده است.
2) خستگى ناشى از طول مسافت - که طبعاً با وسايل نقليه در روزگاران گذشته دشوارتر بود - يکى از حکمت‏هاى مهم قصر نماز و افطار روزه است و نه آنکه تمام العلة باشد. نه در روايتى و نه به هيچ دليل عقلى ما دسترسى پيدا نکرديم که دليل قصر، منحصراً همين امر بوده است تا اشکال وارد شود که مشقت گذشته وجود ندارد پس مسافر امروزي نبايد نماز را قصر و روزه را افطار نمايد، زيرا اولاً از لازمه مسافرت مشقت است و ثانياً مشقت علت تامه قصر نماز و افطار روزه نمي باشد.
3) رواياتى که بيانگر قصر نماز مسافر است، بر دو دسته است: الف. ملاک قصر را «ثمانية فراسخ» (هشت فرسخ) رفت و برگشت مى‏داند. ب. ملاک قصر نماز مسافر را «مسيرة يوم» (مسير يک روز) مى‏داند. مشهور فقيهان - بلکه اجماع فقها - به روايات «ثمانية فراسخ» تمسک کرده‏اند و روايات «مسيرة يوم» را حمل نموده‏اند بر اينکه در زمان‏هاى قديم، يک روز مسافرت با هشت فرسخ مساوى بوده است و نظر به اينکه «مسيرة يوم» يک روز مسافرت با «ثمانية فراسخ» فرسخ منطبق بوده است؛ در احاديث معصومان(ع) گاهى ملاک شکسته شدن نماز با عنوان 8 فرسخ بيان شده است و گاهى با عنوان يک روز مسافرت. به عبارت ديگر «مسيرة يوم» عنوان مشير است نه عنوان وصفى. چهارم. مسافر به کسى مى‏گويند که از وطن خويش خارج شده است و خروج از وطن، اصل و اساس در مسافرت است؛ يعنى، اگر کسى از وطن خويش خارج نشود، ديگر مسافر نيست. زمان معرِّف و نشانه مسافرت است؛ نه اصل مسافرت. به همين جهت در عرف، مسافر به کسى مى‏گويند که از منزل خارج شده و قصد هشت فرسخ را دارد.
جمع بندى: نظر به اينکه از منظر مشهور فقيهان، موضوع قصر نماز، «مسيرة يوم» نيست؛ بلکه «ثمانية فراسخ» (8 فرسخ) است، ديگر شبهه اينکه «مسافرت در گذشته با اسب و شتر بوده و امروزه ممکن است با هواپيما باشد و کمتر از يک ساعت طول بکشد و حکم مسافر شرعى را ندارد»؛ وارد نيست؛ زيرا اين شبهه، در صورتى وارد است که موضوع قصر نماز «مسيرة يوم» (يک روز کامل) باشد نه هشت فرسخ؛ در حالى که از روايات استفاده مى‏شود که موضوع قصر نماز هشت فرسخ است؛ نه «مسيرة يوم». بنابراين حکم نماز شکسته - که در فقه مطرح شده است - براى زمان حال و آينده نيز، مانند گذشته، صادق است.
بنابراين فلسفه قصر شدن نمازهاي چهاررکعتي در سفر و افطار روزه در آن، تخفيف و امتنان و تسهيلي است که خداوند منان، به عنوان يک هديه براي مؤمنان مسافر عنايت فرموده است. ادب و مقام بندگي ايجاب مي کند که انسان يک هديه و تحفه الهي را رد نکند و نسبت به آن بي اعتنايي به خرج ندهد و در منابع اهل سنت نيز از پيامبر مکرم اسلام(ص) نقل شده که درباره نماز قصر فرمود: «صدقه تصدق الله بها عليکم، فاقبلوا صدقته».(اين حديث در سنن بيهقي، ج 3، ص 134 از صحيح مسلم نقل شده است). نماز قصر هديه اي است که خداوند به شما داده است آن را بپذيريد. و به همين دليل است که اين عنايت و تخفيف الهي شامل کساني که همواره در سفرند و اصولا سفر جزء برنامه زندگي آنها شده است و نيز اشخاصي که سفرشان سفر معصيت است، نمي شود؛ چون زمينه اين تخفيف در آنها وجود ندارد.
موفق و پيروز باشيد.