زیبایی‌شناسی سیره امام حسن مجتبی علیه السلام

اختصاصی ایپرسش:

زیبایی‌شناسی سیره امام حسن (ع)

امام حسن مجتبی (ع)، به کریم اهل‌بیت (علیهم‌السلام) شهرت دارند. خانه آن حضرت، برای نیازمندان و محرومان، مأمن و پناهگاه بود. امام (ع) از هیچ اقدامی برای کاستن از آلام مؤمنان دردمندی که به آن حضرت پناه آورده بودند، فروگذار نمی‌کردند. روایات متعددی درباره سخاوت و کَرَم سبط اکبر (ع)، در کتاب‌های معتبر مورخان و علمای اهل سنت و شیعه وجود دارد که گواهی بر این ویژگی اخلاقی بی‌نظیر امام حسن مجتبی (ع) است. افزون بر این، آن حضرت به اخلاق نیکو تأکید دارند و از مسلمان‌ها می‌خواهند حسن خلق داشته باشند.

آیت‌الله سید احمد حسینی خراسانی عضو مجلس خبرگان رهبری در گفتگو با ما به برخی فراز‌های سبک زندگی امام حسن (ع) اشاره می‌کند.

ائمه نور واحدند

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که ائمه اطهار همه نور واحد هستند اما در مقاطعی از اسلام شرایط به‌گونه‌ای می‌شد که صفاتی از آن بزرگواران برجسته می‌شد می‌گوید: در مورد زندگانی سراسر نور و خیر و برکت حضرت امام حسن مجتبی سلام‌الله‌علیه باید گفت: ائمه علیهم‌السلام همه نور واحدی هستند که به عنوان انسان کامل یعنی انسان‌هایی که دارای همه کمالات ممکنه انسانی و منزه و مبرّی از جمیع عیب و نقص و کاستی‌ها هستند برجسته و برگزیده و الگوی ما می‌باشند، از این جهت امام حسن مجتبی علیه‌السلام همانند برادر بزرگوارشان امام حسین علیه‌السلام و دیگر ائمه علیهم‌السلام دارای علم موهبتی و خدادادی در حد اعلای امکانی و انسانی دارای شجاعت، سخاوت و کرامت، قدرت و مدیریت هستند. به خاطر پاره‌ای دغدغه‌هاست که تصور می‌شود ائمه با یکدیگر در شجاعت، علم، کرامت، مدیریت، سیاست و... بعضی با بعضی متفاوتند.

وجود مقدس و نازنین آقا رسول‌الله در خصوص وجود مبارک امام حسن و امام حسین فرمودند: «الحسن و الحسین امامان قاما او قعدا و سیدی شباب اهل الجنه»: (پیغمبر اکرم ـ صلی‌الله علیه و آله و سلم فرمودند: حسن و حسین ـ علیهماالسلام ـ امام‌اند چه قیام کنند و چه بنشینند و دست از قیام بکشند آن دو سرور جوانان اهل بهشت هستند)؛ یعنی این دو امام دینی مردمند، در حد انسان کامل قیام می‌کنند، فریاد علیه ظلم و ستم برآورند و مبارزه کنند چه آنکه قعود و صبر کنند و چه در جنگ باشند، هر دو مدیریت است. چون در اسلام نه جنگ مطلوب به ذات است، نه صلح. آن چه مطلوب و ایده آل و پسندیده است مشی صحیح برای رسیدن به اهداف عالی انسانی و مقاصد بلند آسمانی است، منتهی گاهی رسیدن به آن قله از طریق جنگ و قیام و گاهی از طریق صلح و سکوت است. رسول‌الله می‌خواهند بگویند مبادا اگر یک موقع کسی مشاهده کرد امام حسین علیه‌السلام نهضت با عظمتی به نام عاشورا را در کربلا به پا کردند، این روحیه امام حسین (ع) است، اما اگر امام حسن (ع) سکوت کردند و با دشمن درجه یک اسلام در روزگار خودشان یعنی بنی امیه صلح کردند این ناشی از روحیه ایشان است. نه از نظر روحیه و صفات و خصلت‌های انسانی هیچ تفاوتی نیست. منتهی شیوه‌ها، روش‌ها و سبک و تاکتیک به اقتضای شرایط متفاوت است که چه جنگ و قیام و چه صلح و سکوت هر دو مدیریت افکار و مدیریت جامعه و مدیریت امت است در راستای رسیدن به آن هدف.

کرامت و بخشش سبط اکبر (ع)

عضو مجلس خبرگان رهبری به صفت کریم بودن امام مجتبی (ع) اشاره دارد و می‌افزاید: سجیه خاندان رسالت کرم است. همه اهل‌بیت علیهم‌السلام اهل کرامت و اهل جود و بخشش هستند. فرهنگ خاندان رسالت احسان و نیکی و دستگیری و کمک نسبت به نیازمندان است؛ بنابراین این از اصولی است که ما در مورد خاندان رسالت پذیرفته‌ایم و به آن به عنوان یک باور ایمانی معتقدیم که کرم سجیّه این خاندان و احسان و نیکی فرهنگ این بیت با عظمت است.

اما به اقتضای شرایط زمانی و یا سیاسی-اجتماعی، معیشتی و اقتصادی گاهی روحیه کرامت در بعضی از ائمه علیهم‌السلام تجلی بیشتری پیدا کرده است و الا اخلاق همه این خاندان این است که اهل کرم باشند و فرهنگشان این است که اهل احسان باشند. اگر احیاناً در مورد وجود مقدس امام حسن مجتبی سلام‌الله‌علیه در فرهنگ ما شیعه عنوان کریم اهل‌بیت شهرت یافته است، بدین مفهوم نیست که دیگر ائمه دارای روحیه بلند و انسانی کریمانه نبوده‌اند. همه دارای روحیه کریمانه و اهل کرامت بودند. ولی در شرایطی از نظر معیشتی و اقتصادی وضعیت مردم ایجاب می‌کرده است که این روحیه انسانی تجلی بیشتری پیدا کند و لذا می‌گویند حضرت امام مجتبی سلام‌الله‌علیه همه دارایی و ثروت خودشان را چند بار بین مستمندان تقسیم کردند که البته شایسته توجه است که دقیقاً همین رویه و رویکرد از وجود مقدس امام علی بن موسی‌الرضا هم نقل شده است، در آن مدت زمانی که امام رضا (ع) در توس و مرو اقامت داشته‌اند، چند بار امام علیه‌السلام کل موجودی و دارایی خودشان را بین مستمندان و نیازمندان منطقه مرو و توس تقسیم کردند. آقا علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام همانند پدران بزرگوارشان هستند.

 در حقیقت برای ما پیروان این خاندان با کرامت یک درس است. امام مجتبی علیه‌السلام سرمشق و الگوی ماست، ما باید سبک زندگی را از امام مجتبی و خاندان امام مجتبی علیه‌السلام بیاموزیم و لذا از فرصت استفاده می‌کنم همین جا این نکته را یادآوری می‌کنم که بسیار شایسته و به‌جا و بایسته است که مردم عزیز که همواره با الهام از فرهنگ نورانی و انسان دوستانه و کریمانه اهل‌بیت علیهم‌السلام، دست سخاوت و بذل و بخشششان مستمندان و نیازمندان جامعه را مددرسانی می‌کرده است، جهت تأسی به اخلاق این بزرگوار و تشبه به روحیه و رویکرد این عزیز خدا و عزیز رسول خدا ان‌شاءالله به مقتضای توان مالی، از مستمندان و نیازمندان دستگیری کنند و در حقیقت فامیل و بستگان درجه یک مستمندشان را در اولویت قرار بدهند، دوستان و آشنایان را مورد توجه قرار بدهند. به همسایگانی که نیازمند هستند با تأسی از وجود مقدس امام مجتبی علیه‌السلام توجه کنند و در این مدت به یاد اخلاق امام مجتبی و به پاس ادب اجتماعی و انسان دوستانه امام مجتبی علیه‌السلام دست کرامت شان را برای یاری نیازمندان جامعه از آستین بیرون آورده و فعال کنند.

درباره امام مجتبی (ع) نقل شده که هیچ فقیری از در خانه آن حضرت دست‌خالی برنمی‌گشت؛ هیچ آزرده‌دلی، شرح پریشانی خود را نزد آن بزرگوار بازگو نمی‌کرد، جز آنکه مرهمی بر دل‌آزرده او می‌گذاشت؛ گاه، پیش از آنکه مستمندی اظهار احتیاج کند و عرق شرم بریزد، احتیاج او را برطرف می‌فرمود و اجازه نمی‌داد فرد محتاج، رنج سؤال و درخواست کمک را تحمل کند.

بخشش بی‌نظیر

امام حسن مجتبی (ع)، از تمام امکانات خود برای انجام امور نیک و خداپسندانه، استفاده می‌کرد و اموال فراوانی، در راه خدا، انفاق می‌فرمود.

مورخان، در شرح زندگانی پرافتخار آن حضرت، بخشش کم‌سابقه و انفاق بسیار بزرگ و بی‌نظیری ثبت کرده‌اند که در تاریخ زندگی دیگر بزرگان، کمتر به چشم می‌خورد و نشانه دیگری بر عظمت نفس و بی‌اعتنایی آن حضرت به مظاهر فریبنده مادی است. امام مجتبی (ع)، در طول عمر با برکتشان، ۲ بار تمام اموال و دارایی خود را در راه خدا انفاق کردند و ۳ بار ثروت خود را به دو قسمت مساوی تقسیم کردند و نیمی از ثروتشان را، در راه خدا، انفاق فرمودند.

همت بلند و طبع عالی امام مجتبی (ع)، اجازه نمی‌داد کسی از در خانه آن حضرت ناامید بازگردد و گاهی که کمک مستقیم میسر نمی‌شد، به طور غیرمستقیم برای رفع نیازمندی‌های نیازمندان، کوشش می‌فرمود و با تدابیر خاصی، گره از مشکلات گرفتاران می‌گشود؛ چنانکه روزی، مرد فقیری به آن بزرگوار مراجعه و درخواست کمک کرد؛ اتفاقاً در آن هنگام، امام مجتبی (ع) پولی در دسترس نداشت و از طرف دیگر، نمی‌خواست فرد نیازمندی از در خانه‌اش، ناامید برگردد، به همین دلیل فرمود: آیا حاضری تو را به کاری راهنمایی کنم که به خواسته‌ات برسی؟ مرد فقیر گفت: چه کاری؟ امام (ع) فرمود: امروز دختر خلیفه از دنیا رفته و خلیفه عزادار شده، ولی هنوز کسی به او تسلیت نگفته است؛ نزد خلیفه می‌روی و با سخنانی که به تو یاد می‌دهم، به وی تسلیت می‌گویی و از این راه، می‌توانی نیاز خود را برطرف کنی. مرد نزد خلیفه رفت و جملاتی که از امام (ع) فرا گرفته بود، برای وی بازگو کرد و به او تسلیت گفت. تأثیر این جملات به قدری بود که خلیفه، در کمک کردن به آن مرد تردید نکرد و پس از این کار، از وی پرسید: آیا این سخنان، از طبع خود تو صادر شد؟ مرد صادقانه گفت: نه، حسن بن علی (ع) آن را به من آموخت. خلیفه گفت: راست می‌گویی، سخنان او همواره شیرین و فصیح است و بر دل می‌نشیند.

تأکید بر اخلاق نیکو

این مدرس حوزه علمیه به حدیث مشهوری از امام حسن (ع) مبنی بر «حسن خلق» اشاره دارد و می‌گوید: حدیث خیلی مشهوری از امام مجتبی علیه‌السلام نقل شده است که «احسن الحسن الخلق الحسن». (بهترین بهترها، زیباترین زیباها این است که انسان دارای اخلاق زیبا باشد). حضرت تأکید دارند که انسان اخلاق زیبا را در درجه اول با افراد خانواده خودش ظهور و بروز دهد؛ یعنی این اخلاق حسن اختصاص به زن و مرد ندارد. قرآن کریم سوره مبارکه بقره، در ذیل همین آیات مربوط به ماه مبارک رمضان و احکام روزه‌داری که می‌فرماید «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ». زن و مرد باید در زندگی از چنان اخلاق پسندیده‌ای برخوردار باشند که با خلق زیبای خودشان زندگی را زیبا و کانون زندگی را آکنده از مودت و مهر و محبت کنند که در سایه این زندگی پر از محبت و مودت فرزندانشان در آسایش و آرامش به سر ببرند. این زیباترین زیباها که اخلاق زیبا داشتن است، در درجه اول با خانواده، سپس با فامیل و بستگان و همکاران و دوستان و با همسایگان و با همه انسان‌ها مورد توجه است. این حدیث زیبا یکی از یادگاری‌های امام زیبایی‌ها، حضرت امام حسن مجتبی سلام‌الله‌علیه است.

عبادت‌های امام

آیت‌الله حسینی خراسانی به عبادات امام مجتبی (ع) هم اشاره دارد و می‌گوید: نکته دیگری که باز برای همه پیروان خاندان رسالت مورد توجه است، مسئله عبادت امام مجتبی علیه‌السلام است؛ یعنی در تاریخ زندگانی امام مجتبی علیه‌السلام به یک نمونه از بُعد زندگی عبادی حضرت اشاره کنم که طبق بعضی نقل‌ها حضرت قریب بر سی سفر به حج مشرف شده‌اند. بعضی از این سفرهای حج را در خدمت جدشان رسول خدا، پدرشان علی مرتضی، مادرشان فاطمه زهرا و برادرشان سیدالشهدا علیهم‌السلام بودند، بعضی از سفرها که اکثریت قریب به اتفاق سفرهای حج ایشان را تشکیل می‌دهد، حضرت امام مجتبی علیه‌السلام با وجود مقدس برادر عزیزشان حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام بارها و بارها برای انجام حج از مدینه راهی مکه شده‌اند، بسیاری از این سفرها را با پای پیاده، یعنی حدفاصل ۴۰۰ و اندی کیلومتر بین منطقه میقات مسجد شجره تا خانه خدا را با پای پیاده آمده‌اند و بعضی از سفرها را با پای‌برهنه مسیر را پیموده‌اند؛ یعنی این اوج خضوع، اوج خشوع حضرت امام مجتبی علیه‌السلام در مقام بندگی در برابر ذات مقدس پروردگار بوده است. باز شایسته است که ما ارادتمندان این خاندان و ملت عزیز شیعه ایران که مفتخر به‌افتخار بزرگ تشیع و تبعیت از امام مجتبی و خاندان ایشان هستیم و هستند، این اخلاق امام مجتبی و فرهنگ ایشان را در زندگی خود مورد توجه قرار دهیم. مخصوصاً در ماه رمضان، به عبادت خاضعانه و خاشعانه و خالصانه خدا بپردازیم. نمازهایمان را جدی بگیریم، قرائت قرآن را جدی تلقی کنیم.

ما باید تأسی کنیم از امام مجتبی (ع)، سبک زندگی ایشان را در زندگی و شئون زندگی خودمان پیاده کنیم. نماز و قرآن و مخصوصاً احسان به نیازمندان، اطعام روزه‌داران و انفاق به فقرا و دستگیری از افراد مستمند را در سرلوحه برنامه‌هایمان قرار دهیم تا ان‌شاءالله از خیرات و برکات ماه مبارک رمضان و از خیرات و برکات مکتب امام مجتبی علیه‌السلام بیشتر برخوردار شویم.