عایشه در زمان ازدواج با پیامبر (ص) چند سال داشت؟

باسلام خدمت شما پرسشگر محترم مساله ازدواج يک پاسخ منطقي به نياز زن و مرد به يکديگر است که در تمام شرايع و اديان و جوامع پذيرفته شده است. اسلام نيز بنياد ازدواج را مبارک ترين بنيانها و بناها شمرده است و پيروان خود را بدان ترغيب و تشويق نموده است و شرايط و حدودي براي آن تعيين نموده است. پيامبر اکرم ( صلي الله عليه و آله) نيز انساني است همانند ساير انسانها با همان نيازها با اين تفاوت که کمالاتي داشته که شايسته نزول وحي شده است. قرآن مي فرمايد :« قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ يُوحى‏ إِلَيَّ[?] بگو من بشري هستم مثل شما، (امتيازم اين است که) به من وحي مي شود» و همين کمالات روشن مي کند که ايشان در انجام مساله ازدواج نيز مانند ساير مسائل قواي نفساني خود را تحت کنترل داشته و هيچگاه از جاده اعتدال خارج نشده است. براي تبيين واضح تر اين مساله ذکر نکاتي لازم است: الف- قبل از اسلام در ميان اعراب و قريش صورت هاي مختلفي از ازدواج رواج داشت که بعضي از آنها را اسلام منع کرد ولي آنهايي که با روح انسانيت و اسلام سازگار بود تأئيد نمود، که از جمله آنها نکاح با دختر صغيره با اجازه پدر و ولي او بوده، مشروط به اينکه مراسم زفاف به بعد از بلوغ موکول شود. بنابراين جاي هيچ ترديدي نيست که عروسي پيامبر (ص) با يک زن بالغ بوده است. ب- وضعيت خاص آب و هوايي عربستان باعث رشد سريع دختران مي شده و از سويي نيز ازدواج هايي نظير ازدواج پيامبر (ص) با عايشه، در آن زمان امر رايجي بوده است، و اگر اين گونه نبود قطعاً دشمنان پيامبر(صلي الله عليه و آله) که در آن زمان از هر وسيله اي براي ضربه زدن به دعوت آن حضرت استفاده مي کردند، از کنار موضوع ازدواج آن حضرت با عايشه به راحتي نمي گذشتند. در حالي که در منابع قديمي هيچ موردي را نمي توان يافت که اين ازواج را به انتقاد گرفته باشند يا طعنه اي بر پيامبر(صلي الله عليه و آله) زده باشند، و تنها در قرون اخير تعدادي از مستشرقان که درک صحيحي از تاريخ و شرايط تاريخي نداشته اند، اين مساله را مطرح کرده و سخنان ناروايي در اين موضوع بيان کرده اند. البته عده اي از آنها با مطالعه بيشتر تمام تهمت هاي مطرح را نفي کرده اند. ج- با مطالعه و بررسي نقل هاي تاريخي در مي يابيم که سن عايشه هنگام ازدواج با پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) حداقل ?? سال بوده است. و براي تبيين اين مساله قرائني که سني بيش از ? سالگي را نشان مي دهد، به همراه نقد هايي براي پذيرش سن ? سالگي بيان مي کنيم: ?) بيشتر احاديثي که سن عايشه را هنگام ازدواج ? سال گفته اند يا از طرف هشام بن عروه روايت شده است و يا از سوي راويان عراقي. و اهل مدينه؛ آنهايي که هشام بن عروه بيشتر از هفتاد سال نخست زندگي خويش را در ميان شان سپري کرده بود مسأله را روايت نکرده اند. و تمام روايت هاي عروه از راويان عراقي است. و احاديثي که عروه در واخر عمر و از روات عراقي نقل کرده، محل خدشه رجاليون بوده است: مؤلف تهذيب التهذيب (کتابي در علم الرجال)مي گويد: مالک بن انس در مورد آن عده احاديث او که از طريق راويان عراقي روايت شده اند ملاحظه داشت.[?] امام محمد الذهبي متوفاي سال ???هـ در ميزان الاعتدال که کتاب ديگري در علم الرجال به حساب مي آيد، در باره هشام مي گويد: حافظه هشام در اواخر زندگي اش ضعيف شده بود. ?) ابن سعد(در طبقات) به نقل ازعايشه روايت ميکندکه پيامبر در شوال سال دهم بعثت وسه سال پيش ازهجرت درحاليکه عايشه شش ساله بود وي را به عقد خود در آورد. سپس در روز دوشنبه دوازدهم ربيع الاول به مدينه هجرت نمودند. و در ? سالگي با عايشه ازدواج نمود[?] نکته اي که در همگي اين نوع روايتها خود را نشان مي دهد اينکه در تمامي اين روايت ها، راوي خود عايشه يا خواهر زاده اش، عروه بن زبير است و درباره عايشه بايد گفت چگونه ممکن است کودکي شش ساله تمامي اين جزئيات را چنين دقيق و با تاريخ روشن در ذهنش حفظ کند؟! چنانکه ميگويد: «پيامبر در روز دوشنبه دوازدهم ربيع الاول به مدينه هجرت نمودند. و در شوال همان سال درست هشت ماه بعد با وي ازدواج کرد»! ?) در منابع تاريخي آمده که ابو بکر در پاسخ خوله دختر حکيم‏ که بعنوان خواستگاري پيامبر(صلي الله عليه و آله) از عايشه آمده بود، ميگويد که چنين چيزي شدني نيست زيرا که من برادر او هستم- و به پيمان برادري ابوبکر با پيامبر (ص) اشاره مي کند[?] اين در حالي است که پيمان برادري بين مسلمانان مربوط به بعد از هجرت است. و ادعاي عايشه خواستگاري قبل از هجرت است. ?) اگر فرض کنيم همانطور که عايشه خودش گفته سنش موقع ازدواج ? سال بوده و در آن زمان از فرط خرد سالي هنوز با اسباب بازي هايش بازي ميکرده. بايد در نظر داشته باشيم که اهل سنت حدود ?? هزار روايت فقهي از او در دست دارند. و بايد عايشه زمان قابل ملاحظه اي بعد از افزايش سن در خدمت پيامبر (ص) بوده باشد تا بتواند اين همه روايت را نقل کند. در حالي که اگر سن ? سالگي در زمان عروسي را باور کنيم، عايشه زمان رحلت پيامبر (ص) تنها ?? سال داشته است. ?) بخاري در کتاب تفسير خويش حديثي را از عايشه نقل نموده، که در آن مي‌گويد: هنگام نزول آية «بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَ السَّاعَةُ أَدْهى‏ وَ أَمَرُّ »[قمر/??] من «جاريه»اي بودم و بازي مي‌کردم».[?] کتاب هاي تفسير و حديث مي گويند، که اين آيه هشت سال قبل از هجرت پيامبر به مدينه نازل شده است. اگر سن عايشه را هنگام نزول اين آيه حداقل ده ساله فرض کنيم، سن ايشان هنگام ازدواج بايد در حدود بيست بوده باشد. ?)بر اساس روايت هاي معتبر تاريخي، «اسماء» خواهر بزرگ عائشه ده سال از او بزرگتر بوده است.[?] و کتاب هاي معتبر تاريخي گزارش مي دهند که اسماء در سال هفتاد و سوم هجري به عمر صد سالگي بدرود حيات گفته است.[?] اگر اسماء در سال هفتاد و سوم هجري صد ساله بوده باشد، پس عمر او هنگام هجرت بايد بيست و هفت و يا بيست و هشت بوده باشد. بنابراين عائشه در زمان هجرت بايد هفده ساله و يا هجده ساله بوده باشد. که با توجه به عروسي عايشه بعد از هجرت عمر ايشان در زمان ازدواج هجده و يا بيست بوده است. ?) ابن هشام از اولين نگارندگان سيره پيامبر(صلي الله عليه و آله) معتقد است که عائشه از نخستين پيروان حضرت محمد (صلي الله عليه و آله) و از کساني که در سالهاي نخست اسلام، ايمان آورده بودند، مي باشد[?] براي پذيرش دين بايد بگوييم عايشه در سال چهارم بعثت (سال علني شدن دعوت به اسلام) حداقل سه ساله و يا پنج ساله بوده باشد، که بنا بر آن هنگام ازدواج بايد حداقل چهارده و يا شانزده ساله بوده باشد. ابن هشام مي گويد که عائشه بعد از هجده نفر ايمان آورده است.[?] بر مبناي اين سخن ابن هشام سن عائشه هنگام ازدواج بايد در حدود شانزده تا بيست سال بوده باشد. ?) براساس تاريخ ابن هشام وسخن ابن‌حجر عسقلاني،حضرت فاطمه (س) پنج سال بزرگتر از عايشه بوده است. اگر اين سخن درست باشد، پس عمر عائشه هنگام ازدواج بايد در حدود شانزده سال بوده باشد. ?) عايشه سالها قبل از خواستگاري پيامبر، نامزد مرد ديگري بوده و آماده ازدواج بوده است. اين شخص جبير فرزند مطعم نام داشت. هشت سال قبل از هجرت، که ابوبکر قصد هجرت به حبشه را داشت، نزد مطعم رفت و گفت که او مي خواهد عائشه را که در قيد نامزدي فرزندش جبير مي باشد با فرزندش تزويج نمايد، ولي مطعم به خاطر آنکه ابوبکر مسلمان شده بود، عقد نامزدي فرزندش را با عائشه فسخ نمود. از اين روايت بر مي آيد که حتي هشت سال قبل از نامزدي عائشه با پيامبر، عائشه آمادة ازدواج بوده است.[??] ??) برخي راويان آورده اند که عايشه در هفتاد سالگي و در سال ?? هجري وفات کرده است. و اين نقل پايين ترين سني است که براي وفات او در سال ?? ذکر شده است. اگر عروسي عايشه با پيامبر (ص) را در سال اول هجرت بدانيم عايشه در آن موقع حداقل ?? سال داشته است. ??) در الطبقات ابن سعد آمده است که عايشه در زمان ? خليفه اول در صدور فتوا استقلال پيدا کرده بود ابن سعد همچنين مي گويد: عايشه به روزگار عمر و عثمان و پس از آن تا هنگامى که زنده بود فتوى مى‏ داد و عمر و عثمان و ديگر بزرگان اصحاب رسول خدا (ص) پس از رحلت آن حضرت، کسانى را پيش او مى‏ فرستادند و او را از سنن رسول خدا (ص) مى ‏پرسيدند.![??] اگر روايت خود عايشه را در مورد سنش بپذيريم که در هنگام وفات پيامبر ?? سال داشته چطور ممکن است زني ?? ساله آنهم با حضور زنان ديگري چون ماريه قبطيه و ام سلمه و ... که هم بزرگتر از او و هم به گواهي تاريخ دانشمند تر بوده اند يا در حضور بانويي چون حضرت زهرا سلام الله عليها بتواند استقلال در قضا و فتوا دادن داشته باشه مگر اينکه سنش بسيار بيشتر از آن چيزي باشد که خودش گفته است. [?]. سوره کهف،آيه???. [?]. تهذيب التهذيب، جلد ??، صفحه ??، ??. [?]. الطبقات‏ الکبرى،ترجمه محمود مهدوي دامغاني،،ج‏?،ص:??؛ دلائل‏ النبوة،ترجمه محمود مهدوي،ج‏?،ص:??? [?]. دلائل‏ النبوة/ترجمه،ج‏?،ص:??? [?]. فتح الباري، شرح صحيح البخاري، جلد?، صفحه???، المکتبه السلفيه، ????هـ،ق، قاهره، مصر [?]. الامام الذهبي، سير اعلام النبلاء، جلد?، صفحه ???، موسسه الرساله، بيروت، لبنان، ???? و ابن کثير، البدايه والنهايه، جلد?، صفحه ???، دارالفکر العربي، الجيزه، مصر ???? [?]. ابن کثير، البدايه و النهايه، جلد?، صفحه???، دارالفکر العربي، الجيزه،‌ مصر ???? [?]. ابن هشام، السيره النبويه، جلد?، صفحه ???-???، مکتبه الرياض الحديثه، الرياض، المملکه العربيه السعوديه. [?]. ابن هشام، جلد?، صفحة??? [??]. برخي ازمنابعي که به نامزد بودن عايشه با پسر مطعم اشاره کرده اند عبارتند از: تاريخ‏ الطبري/ترجمه،ج‏?،ص:???? ؛ دلائل ‏النبوة، ابو بکر احمد بن حسين بيهقى (م ???)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى‏،ج‏?،ص:??? ؛ الطبقات‏ الکبرى، محمد بن سعد کاتب واقدى (م ???)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى‏،ج‏?،ص:?? [??]. الطبقات‏ الکبرى/ترجمه،ج‏?،ص: موفق و پيروز باشيد.