مراحل سه گانه نفس در قرآن را بیان کنید؟

باسلام خدمت شما پرسشگر محترم مراحل سه گانه نفس در قرآن «نفس» يک حقيقت است ولي مراحل مختلف دارد. قرآن شريف براي «نفس» سه مرحله بيان مي‌کند.«نفس امّاره»، «نفس لوّامه»، «نفس مطمئنه» «نفس» يک حقيقت است ولي مراحل مختلف دارد. قرآن شريف براي «نفس» سه مرحله بيان مي‌کند. 1. «نفس امّاره»، نفسي که انسان را به گناه و عمل زشت فرمان مي‌دهد. 2. «نفس لوّامه»، نفسي که انسان را بعد از انجام عمل زشت، ملامت و سرزنش مي‌کند. 3. «نفس مطمئنه»، نفسي که غرايز سرکش در برابر او رام مي‌شوند و آرامش را به همراه دارد. مراحل سه گانه نفس در قرآن «نفس» يک حقيقت است در مراحل مختلف نه اين که چند حقيقت مختلف باشد. نفس بر حسب ويژگي‌هاي موردي و کاربردي، گاه «بد» است و گاهي «خوب».( اخلاق در قرآن، محمد تقي مصباح يزدي، ج1، ص202-204.) علماي اخلاق براي نفس (احساسات و غرايز و عواطف آدمي) سه مرحله قائلند که در قرآن مجيد به آن‌ها اشاره شده است نخست «نفس امّاره»، نفس سرکش است و انسان را به گناه فرمان مي‌دهد و به هر سو مي‌کشاند و به همين مناسبت به آن «امّاره» گفته شده است. در اين مرحله هنوز عقل و ايمان، آن قدرت را نيافته که نفس سرکش را مهار زند و آن را آرام کند، بلکه در بسياري از موارد در برابر او تسليم مي‌شود و يا اگر بخواهد گلاويز شود نفس سرکش او را بر زمين مي‌کوبد و شکست مي‌دهد. اين مرحله همان است که در قرآن شريف به آن اشاره شده است و همه بدبختي‌هاي انسان از آن است. «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوء؛ همانا نفس (سرکش)، بسيار به بدي‌ها امر مي‌کند».( يوسف 53.) مرحله دوم «نفس لوّامه» است که پس از تعليم و تربيت و تلاش جدّي، انسان به آن دست مي‌يابد. در اين مرحله ممکن است بر اثر طغيان غرايز گهگاه مرتکب خلاف‌هايي شود، امّا بلافاصله پشيمان مي‌شود و به ملامت و سرزنش خويش مي‌پردازد و تصميم بر جبران گناه مي‌گيرد و دل و جان را با آب توبه مي‌شويد و به تعبير ديگر در مبارزه عقل و نفس گاهي عقل پيروز مي‌شود و گاهي نفس، ولي به هر حال کفّه سنگين از آن عقل و ايمان است. البته براي رسيدن به اين مرحله، جهاد اکبر لازم است و تمرين کافي و تربيت در مکتب استاد و الهام گرفتن از سخن خدا و سنّت پيشوايان. اين مرحله همان است که قرآن مجيد به آن سوگند ياد کرده است، سوگندي که نشانه عظمت آن است «لا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيامَةِ* وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ» (قيامت 1و2) مرحله سوم «نفس مطمئنه» است و آن مرحله‌اي است که پس از تصفيه و تهذيب و تربيت کامل، انسان به مرحله‌اي مي‌رسد که غرايز سرکش در برابر او رام مي‌شوند و توانايي پيکار با عقل و ايمان در خود نمي‌بينند، چراکه عقل و ايمان آن قدر نيرومند شده‌اند که غرايز نفساني در بربر آن توانايي چنداني ندارند. اين همان مرحله آرامش و سکينه است که بر اقيانوس‌هاي بزرگ حکومت مي‌کند، اقيانوس‌هايي که حتي در برابر سخت‌ترين طوفان‌ها، چين و شکن بر چهره خودنمايان نمي‌سازد، اين مقام انبياء و اولياء و پيروان راستين آنهاست. اين همان مقامي است که قرآن مجيد به آن اشاره مي‌کند و مي‌فرمايد: «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ* ارْجِعي‏ إِلى‏ رَبِّکِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً* فَادْخُلي‏ في‏ عِبادي* وَ ادْخُلي‏ جَنَّتي» فجر 27-30.) ؛ تو اي روح آرام يافته، به سوي پروردگارت باز گرد، در حالي که هم تو از او خشنودي و هم او از تو خشنود است و در سلک بندگانم داخل شو و در بهشتم ورود کن»( تفسير نمونه، ج9، ص515.)