چرا در برخی روایات گفته شده زیاد سرزنش نکنید؟

نکته يکم: سرزنش که در زبان عربي از آن به ملامت، عذل و مذمت تعبير مي شود. در لغت به معناي بدگويي از کسي يا چيزي(فراهيدي، خليل؛ کتاب العين‌، ج?، ص??، کتاب العين‌، ج?، ص???، کتاب العين‌، ج?، ص???، المفردات في غريب القرآن‌، تحقيق صفوان عدنان داودي، ص???) و يا گفتن بديهاي کسي يا چيزي است.(معين، محمد؛ فرهنگ فارسي، ج?، ص????)در روايات و کتابهاي اخلاقي نيز به دليل روشن بودن اين معنا، تعريف خاصي از سرزنش صورت نگرفته و همين معناي لغوي مد نظر واقع شده است. نکته دوم: توجه و دقت در آموزه هاي ديني و نگاه جامع به آموزه هاي اسلامي اين پيام را به ما مي دهد که سرزنش در روايات بر دو قسم سرزش مذموم(ناپسند) و سرزنش ممدوح(ناپسند) است. بنابراين اگر در روايتي از سرزنش نهي شده، منظور سرزنش مخرب است، نه لزوماً هر سرزنشي. نکته سوم: آنچه که موجب تمايز سرزنش صحيح از سرزنش مخرّب است، نيت سرزنش کننده مي‌باشد. در سرزنشي که مثبت است و داراي فوايد فراواني است، مقصود سرزنش کننده اصلاح رفتار شخص يا جامعه است و هيچ گاه قصد مخدوش کردن چهره‌ي شخص يا جامعه را ندارد. در فقه اسلامي اين روش از مصدايق امر به معروف و نهي از منکر به حساب مي‌آيد؛ اما در طرف مقابل سرزنشي زشت و ناپسند است که به قصد آزار و اذيت و تخريب چهره‌ي شخص مقابل صورت مي‌پذيرد و به نوعي سرزنش کننده، خود را مبرّا از چنين اعمالي مي‌بيند؛ اين عمل به طور معمول ناشي از خودبزرگ بيني است. امام باقر(عليهم السلام) از رسول خدا(ص) روايت مي‌کند که آن حضرت(ص) فرمودند: «... مرد را همين عيب بس است که کارهاي زشت ديگران را بنگرد ولي زشتي‌هاي خود را مشاهده نکند و يا ديگران را در کارهايي نکوهش کند در حالي که خود آن کار را انجام مي‌دهد....»(کافي، ج?، ص???-???) البته همان گونه که بيان شد نوع عملکرد نيز در سازنده بودن سرزنش‌ها مؤثّر خواهد بود. بدين ترتيب سرزنش در حضور ديگران، سرزنش عجولانه و بدون آگاهي به اشتباه يا درست بودن رفتارها، سرزنش شخصي به دليل رفتار اشتباه ديگران، همگي از عملکردهاي غلط در نوع سرزنش‌هاست.( آمدي، عبد الواحد؛ تصنيف غرر الحکم و درر الکلم‌، ص???، ح?????، فلسفي، محمد تقي؛ روايات تربيتي‌، ص???-???) نکته کليدي و مهم اين است که همچنان که در روايات مورد سوال، آمده است، سرزنش صحيح نيز اگر به صورت مکرّر و مداوم صورت پذيرد، نه تنها به بهبود رفتار منجر نخواهد شد، بلکه به عکس، موجب لجاجت در ارتکاب به کارهاي زشت گذشته و کينه خواهد شد. بنابراين سرزنشي مؤثر خواهد بود که همراه با تشويق‌هاي مناسب باشد.(مطهري، مرتضي؛ مجموعه‌آثار، ج‌??، ص???)