چگونه توبه کنیم؟

باسلام خدمت شما پرسشگر محترم الف - توبه در لغت به معناي بازگشت است. هر کسي بازگردد، تائب است. حق تعالي نيز توبه‌پذير است، به همين دليل يکي از اسامي حق تعالي نيز «تواب» است. چرا که او بيش از بنده‌ي خود، به او رو مي‌کند، نظر لطفش را به تائب باز مي‌گرداند و او را مورد لطف و عنايتش قرار مي‌دهد. چنان چه خداوند کريم، در کلام وحي و در معرفي خودش مي‌فرمايد: «إِلاَّ الَّذينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحيمُ» (البقره -160) ترجمه: مگر آن گروهى که توبه کردند و اصلاح و بيان نمودند، ايشانند که من توبه آنانرا ميپذيرم منم. که فوق العاده توبه پذير و مهربانم. ب – بيان شد که توبه يعني بازگشت. فرض کنيد کسي براي رسيدن به مقصدي، راهي را انتخاب مي‌کند و مي‌پيمايد، اما پس از مدتي متوجه مي‌شود که راه را به خطا انتخاب کرده و اين راه به آن مقصد نمي‌رسد، لذا باز مي‌گردد و در جهت صحيح حرکت مي‌کند. به اين بازگشت مي‌گويند: «توبه». لذا توبه به محض آن که انجام گرفت، پذيرفته است. چرا که هر گاه بازگشتيد، بازگشتيد. پس توبه خود عين قبول است. پس «توبه» يعني اعتراف به گناه. کسي که بر مي‌گردد، يعني حقيقتاً اعتراف و اقرار دارد که راه را به خطا رفته است. و کسي که اعتراف نکند که خطا مي‌رفته، هيچ گاه باز نمي‌گردد. پس اين اقرار قلبي و سپس لساني به خداوند متعال، قدم اول توبه و بسيار ارزشمند است. چنان چه مي‌فرمايد: «وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ» (التوبه - 102) ترجمه: و گروه ديگرى به گناهان خود اعتراف نمودند که اعمال نيکى را با گناهانى آميخته‌اند. شايد خدا توبه‌ي ايشان را بپذيرد. محققاً خدا فوق‏العاده آمرزنده و مهربان است‏. اميرالمؤمنين علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: «معصيت‌کاري که به گناه خويش اعتراف ورزد، بهتر از فرمانبرداري است که به کار خويش ببالد» (گزيده‌ي ميزان الحکم، ج1، ص171) و نيز امام باقر عليه‌السلام مي‌فرمايند: «به خدا سوگند از گناه نمي‌رهد، مگر کسي که به آن اعتراف دارد» (همان مدرک) ج – اما صرف اقرار و اعتراف کافي نيست. بلکه پيشماني، طلب مغفرت و بازسازي هم لازم است. بسياري هستند که خطايي مي‌کنند و به خطا بودن فعل خود نيز اقرار و اعتراف دارند، اما از کرده‌ي خويش پشيمان نيز نيستند. در صورتي که بيان شد توبه يعني «بازگشت»، پس تا کسي پشيمان نشود، باز نمي‌گردد. از سوي ديگر ممکن است کسي راهي به خطا مي‌رفته، اکنون متوجه شده که آن راه خطا بوده و اکنون نيز پيشيمان شده و باز گشته است، اما نه در راه خطاي خود و نه در بازگشت آن، کاري به خدا نداشته و ندارد. چنين کسي توجه ندارد که وقتي به خطا مي‌رفت، دو معصيت انجام مي‌داد: اول نافرماني امر خدا و دوم پيمودن راه اشتباهي که به ضرر خودش بود. اکنون بازگشته، ولي کاري به خدا ندارد. لذا فقط فايده‌ي بازگشت را مي‌برد. مثل کسي که اعتقادي به خدا و قيامت ندارد، مشروبات الکلي مصرف مي‌کرده و اکنون فهميده که مضر است و ديگر مصرف نمي‌کند و فايده‌اش را هم مي‌برد. اما بخش معصيت و نافرماني خدا به جايش باقي است. لذا پس از اعتراف و پشيماني، عذرخواهي هم لازم است. و مرحله‌ي آخر، تصديق توبه‌ي خود با باز نگشتن به آن گناه و اصلاح خرابي‌هاي گذشته است. «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»‏ (طه - 82) ترجمه: و من يقينا آن- کسى را که توبه کند، و ايمان بياورد، و عمل صالح انجام دهد مى‏آمرزم، سپس هدايت خواهد شد. مولي‌الموحدين علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: «توبه بر چهار پايه استوار است: پشيماني در دل – آمرزش‌خواهي به زبان – عمل کردن با اعضاي بدن – تصيم بر بازنگشتن (به گناه)» (همان مدرک) د – اما در خصوص ثبت در نامه‌ي اعمال دقت شود که توبه به محض قصد و انجام پذيرفته است و خداوند متعال بسيار کريم‌تر از آن است که پس از پذيرش عذرخواهي جدي، آن را به رخ بنده‌اش بکشد. بديهي است که مجرم، با ديدن نامه‌ي اعمال خود در قيامت، معذب مي‌شود و عذاب مخصوص کسي است که بخشيده نشده است. پس اگر خداوند رحمان و رحيم گناه کسي را بخشيد، نه تنها آن را در نامه‌ي اعمالش محو مي‌کند، بلکه کاري مي‌کند که حتي شخص معصيت‌کار نيز آن گناه خودش را به ياد نياورد. جالب آن که بدانيم خداوند متعال آن قدر رحيم و کريم است که نه تنها آن عمل را از کتاب اعمال و حتي ياد و خاطر گناهکار و ملائک کاتب پاک مي‌کند، بلکه خطا و گناهش را «مبدل» به حسنه (عمل نيکو) مي‌نمايد و بديهي است که حسنات از فايده‌هاي دنيوي و اجر اخروي برخوردارند: «إِلاَّ مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِکَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً» (الفرقان -70) ترجمه: مگر آن کسى که توبه کند و ايمان بياورد و عمل نيک انجام دهد. اينگونه افرادند که خداى مهربان گناهانشان را به حسنات (صواب)، تبديل مى‏نمايد. و خدا فوق العاده آمرزنده و مهربان است‏. امام صادق عليه‌السلام مي‌فرمايند: «خداوند جل‌جلاله به داود پيامبر – که بر پيامبر ما و خاندانش و او درود باد – وحي کرد: اي داود! هر گاه بنده‌ي مؤمن من گناهي کند و سپس از آن گناه برگردد و توبه نمايد و به هنگام ياد کردن از آن گناه از من شرم کند، او را بيامرزم و آن گناه را از ياد فرشتگان نگهبان اعمال ببرم و آن را به نيکي بدل کنم. و از اين کار مرا باکي نيست که من مهربان‌ترين مهربانان هستم. (همان مدرک، ص 173) باتشکر از حسن اعتماد شما