چگونه صبر در برابر مصایب‏ داشته باشیم؟

سلام وقت شما بخير انسان موجودى است داراى عواطف و احساسات که در حوادث و پيش‏آمدهاى ناگوار و جانسوز تحت تأثير قرار گرفته و اندوهناک مى‏شود و گاهى جزع و فزع و بيتابى‏ نموده، اشک مى‏ريزد، بيهوش مى‏شود و حتى ممکن است قلب او که مرکز احساسات و عواطف اوست، ايستاده و جان ببازد؛ (انّ الانسان خلق هلوعاً اذا مسّه الشّرّ جزوعا و اذا مسّه الخير منوعاً) (24) ؛ انسان حريص آفريده شده، هر گاه بدو گزندى رسد جزع کننده و هرگاه نيکى رسد منع کننده است. و در اين راستا تنها نيروى ايمان است که از ناراحتيها و اضطرابات انسان جلوگيرى نموده و به او اميد و آرامش مى‏بخشد؛ (ألا بذکر اللّه تطمئن القلوب ) (25). از اين رو دستورات اسلام در راستاى تقويت ايمان و نيروى عقيده دور مى‏زند و راه مبارزه بإ؛ّّ پيش‏آمدهاى ناگوار را نشان داده و همواره به صبر و شکيبايى در برابر ناملايمات فرا مى‏خواند؛ (والعصر انّ الانسان لفى خسر الّاالّذين امنوا و عملوا الصّالحات و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصّبر) (26). با بينش، امتحان و آزمايش زندگى و ناملايمات آن را جهت داده و به صابران رحمت و مغفرت و صلوات الهى را بشارت و نويد مى‏دهد؛ (ولنبلونّکم بشى‏ء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثّمرات و بشّر الصّابرين الّذين اذا أصابتهم مصيبة قالوا انّا اللّه و انّا اليه راجعون اولئک عليهم صلوات من ربّهم و رحمة و اولئک هم المهتدون) (27). صبر از مقامات عالى است که در تمام ميدانهاى زندگى فردى و اجتماعى، جشن و عزا، جنگ و صلح و...کاربرد دارد و تنها جهادگران در صنحه جهاد اکبر به اين مقام دست يازيده و در برابر گزندهاى زمانه، مانند کوه استوار و پابرجا مى‏مانند و از گرد بادهاى تند نمى‏لرزند؛ على (ع) مى‏فرمايد: «المؤمن کالجبل الراسخ لا تحرکّه العواصف». (28) آنان با اين باور که سرنوشت عالم و آدم در دست نيروى لايزال الهى‏ مى‏چرخد، هر حادثه و پيش‏آمدى را با جان و دل‏پذيرا شده و با زمزمه (انّا للّه و انّا اليه راجعون) روح را لطافت و آرامش، و قلب را روشنايى و صفا مى‏بخشند. هرگز سخنى بر خلاف تقدير و قضا نگفته و با صبر و مقاومت، پاداشى بى‏حساب را از آن خود مى‏کنند؛ (انّما يوفّى الصّابرون أجرهم بغير حساب). (29) صادق آل محمد (ع) که خود از مصاديق اکمل صابران است به يکى از يارانش مى‏فرمايد: «أما انّک ان تصبر توجر» (30) ؛ بدان که با صبر و مقاومت پاداش مى‏برى. با نگاهى گذرا به روايات معصومين (ع) اين نکته به خوبى به دست مى‏آيد که جزع و فزع و اظهار سخنان بيهوده و باطل در هنگام مصيبت، اجر انسان را از بين مى‏برد؛ از اين رو در روايات به صبر توصيه شده است اما دين اسلام که هميشه واقعيتها را در نظر داشته و احساسات و عواطف انسانها را مى‏داند، همواره با دستوارت سازنده خويش به جاى پرداختن به نفى واقعيتها و عواطف و احساسات، رفتارها و گريه‏ها را در راستاى بهره‏گيرى صحيح، و تقويت اراده و ايمان، جهت دهى کرده است و گذشته از جلوگيرى از رفتارها و مراسم نامناسب و ناشايسته دوران جاهليت، راههاى مورد تأييد اصول و مبانى دين و خرد را نشان مى‏دهد. چنان که يکى از دستورات اسلام اين است که پس از مرگ مسلمانى، ساير مسلمانان جمع شده و به بازماندگان تسلى و تعزيت دهند و در آن مجالس براى از دست رفتگان از درگاه خداوند متعال درخواست آمرزش نموده و قرآن تلاوت کنند و بازماندگان را به صبر و استقامت توصيه نمايند و در اين‏باره روايات فراوانى از معصومان (ع) نقل شده است. (31) بديهى است که برگزارى مجلس عزا افزون بر احترام به گذشتگان، موجب دلگرمى و تسلّى و تشفى بازماندگان مى‏گردد. به همين جهت در روايات براى تسليت دادن به صاحب عزا ثواب فراوانى ذکر شده است. امام صادق (ع) به نقل از پيامبر اسلام (ص) مى‏فرمايد: «من عزّى مصاباً کان له مثل أجره، من غير أن ينتقص من أجر المصاب شيئى» (32) ؛ کسى که مصيبت ديده‏اى را تعزيت دهد از پاداشى به مانند او برخوردار خواهد شد؛ بدون اين که از پاداش مصيبت ديده کم شود. روشن است که هيچ يک از انواع عزادارى با صبر ناسازگارى ندارد بلکه در راستاى تقويت روحيه مسلمانان که با ابزار صبر به دست مى‏آيد، صورت مى‏گيرد؛ به عنوان نمونه هيچ کدام از اقسام عزادارى - چه آنها که يادآورى شد و چه مواردى که ديلاً بدان اشاره خواهد شد - هيچ‏گونه تنافى با آيات و روايات ندارد. 1. برگزارى جلسات عزادارى براى دلدارى و تسليت دادن به مصيبت زدگان و توصيه آنان به صبر؛ اين نحوه عزادارى که در بين عموم مسلمانان رايج است، در راستاى تقويت اراده و ايمان و احترام به احساسات و عواطف بازماندگان قرار دارد. 2. بزرگداشت ياد و خاطره از دست رفتگان؛ اين عزاداريها در راستاى بزرگداشت خاطره شهيدان، علما و انديشمندانى که با فکر و انديشه و يا نثار جان خود جامعه اسلام را حيات بخشيدند برگزار مى‏شود. اين عزادارى، افزون بر آثار عزادارى به قصد تسلى و دلدارى بازماندگان، ثواب احترام به علم و عالم و شهيد را در بر دارد و نشان مى‏دهد که آنچنان که آنان در پيشگاه خداوند متعال ارزش و احترام دارند و از حيات و زندگى خاصى برخوردارند، نزد مسلمانان نيز از احترام خاصى برخوردار مى‏باشند؛ (و لا تحسبن الّذين قتلوا فى سبيل اللّه أمواتاً بل أحياء عند ربّهم يرزقون). (33) 3. نحوه ديگر از عزادارى وجود دارد که داراى مرتبه بالاترى است. اين عزادارى ويژه انسانهاى بزرگ، يعنى پيامبران و اوصياى آنان، بويژه پيامبر اسلام و اهل بيت آن حضرت است. عزادارى در هنگام رحلت و شهادت و شادى در هنگام تولد آنان از ويژگيهايى است که در پرتو آن درسهاى سازنده تربيتى و اخلاقى آموخته مى‏شود. امام على (ع) فرمود: خداوند متعال براى ما پيروانى برگزيد که ما را يارى مى‏کنند. «يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا» (34)؛ براى شادى ما شاد و براى غم ما اندوهناک مى‏شوند. در فرهنگ اسلامى، احترام همه شهيدان لازم است؛ ولى برخى شهيدان مانند سرور و سالار شهيدان کربلا از ويژگيهاى خاصى برخوردارند که بر اساس دستورات رسيده، هر سال در ايام شهادت آنان مجالس و محافل خاصى برگزار مى‏شود و مراسم خاصى نيز اجرا مى‏گردد. از اين‏رو نبايد اين مراسم را با عزاى کسى که پدر يا عزيزى را از دست داده مقايسه نمود و گفت چون خداوند توصيه به صبر نموده بايد در عزادارى ائمه (ع) چيزى نگفت و در قبال هر آنچه ستمگران در طول تاريخ انجام داده‏اند سکوت کرد و با سکوت خود، رفتار آنان را امضا نمود. آيا روح دستورات اسلام با چنين برداشتى مخالف نيست؟ و در نهايت آيا عزاداريهايى که براى بزرگان دين انجام مى‏شود هدفى جز اين را دنبال مى‏کند؟ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- پي نوشت ها: (24) - معارج، آيه 19. (25) - رعد، آيه‏28. (26) - سوره والعصر. (27) - بقره، آيات 157-155. (28) - بحارالانوار، مجلسى، ج‏39، ص‏351 تاريخ امير المؤمنين، باب 90 و ج‏42، ص‏303 تاريخ امير المؤمنين، (29) - زمر، آيه 10. (30) - وسائل الشيعه، حرعاملى، ج‏2، ص 913، باب عدم جواز الجزع عند المصيبة مع عدم الرضا بالقضاء. (31) - همان، ج‏2،ص 871. (32) - همان. (33) - آل عمران، آيه 168. (34) - بحاالانوار، مجلسى، ج 44، ص‏287، باب ثواب البکاء على مصيبة الحسين (ع).