راه نظم بخشیدن به زندگی چیست؟

باسلام خدمت شما پرسشگر محترم نظم و برنامه‏ريزى در زندگى، براى استفاده مناسب از فرصت‏ها و رسيدن به اهداف است. براى منظم شدن، بايستى اهداف را در دو گروه بلند مدت و کوتاه مدت تنظيم کرد و سپس برنامه‏اى زمان بندى شده براى وصول به آن طراحى و عمل نمود. بدون تعيين اهداف، برنامه‏ريزىغير ممکن و بدون برنامه‏ريزى، نظم ناميسر است. اشخاص منظم، حتى براى کوچک‏ترين کارهاى زندگى خود داراى برنامه هستند؛ مثلاً چگونه خوابيدن، چگونه لباس پوشيدن، چگونه نماز خواندن، چگونه ناخن گرفتن، چگونه موها را شانه کردن و... موفقيت در هر کارى مرهون سه امر است: 1- شناحت هدف، 2- برنامه‏ريزى، 3- همت و تلاش. با توکل بر خداوند و اجراى سه رکن فوق يقينا به هدف خواهيد رسيد. هدف شما فعلا به صورت کلان و اساسي درس خواندن و رشد علمي و معنوي است لذا براي رسيدن به اين هدف بايد برنامه ريزي کرده و تلاش کنيد و تمام برنامه ها و فعاليت هاي خرد و کلان ديگر را در مسير اين هدف قرار دهيد از اين رو: اولا؛ عزم و همت خود را جزم کنيد. ثانيا؛ با تدبير و مطالعه و مشورت با افراد خبره نحوه درس خواندن خود را اصلاح کنيد. براى اوقات شبانه روز خود برنامه‏ريزى نماييد. ساعات اوليه صبح را نخوابيد و سعى کنيد در آن ساعات درس بخوانيد. براى خود هم بحث انتخاب کنيد و تمامى دروس را بدون استثنا با او بحث و گفت و گو کنيد. ثالثا؛ حتى الامکان در ميان افراد قوى و خوش استعداد کسى را پيدا کنيد که با شما در درس‏هايى که ضعيف هستيد همکارى کند و با برنامه‏ريزى حساب شده هر هفته يک يا چند جلسه به شما آموزش دهد و اگر مشکل شما در چند درس مختلف باشد مى‏توانيد در مورد هرکدام يک نفر را برگزينيد که موجب تضييع وقت زياد يک نفر نشود. حتى‏الامکان بايد بکوشيد دوستانى براى انجام آن پيدا کنيد. - در کلاس با تمرکز و دقت به درس گوش دهيد. - قبل از شرکت در کلاس درس مورد نظر را مطالعه کنيد. - يادداشت برداري را فراموش نکنيد. - يک جدول براي 24 ساعت روز خود طراحي و کار خود را در هر ساعت معين کرده و طبق همان عمل کنيد و در پايان روز عملکرد خود را با برنامه طراحي شده بسنجيد و هر روز به ميزان پايبندي خود به برنامه بيافزاييد. - در صورت خسته شدن از يک درس به درس ديگر مشغول شويد. - ورزش صبحگاهي و افزايش سطح انگيزه را به عنوان دو نياز اساسي و موتور عملکرد مطلوب هرگز فراموش نکنيد. - با برشمردن ثمرات تحصيل و جايگاه آن در جامعه و... انگيزه خود را تقويت کنيد. - سعي کنيد برنامه ريزي شما واقع بينانه باشد و آن قدر برنامه را سنگين طراحي نکنيد که امکان اجراي آن دشوار باشد. - در تقويت اراده خود کوشا باشيد. براي تقويت اراده، مقاله ذيل را (پرسمان، پيش شماره پنجم، ص 14)مطالعه نماييد. الف) ايجاد تغيير و اصلاح در شناخت‏خود از خويشتن بايد شناخت‏خود از توانايى‏ها، استعدادها، ويژگى‏هاى شخصيتى خويش را اصلاح کنيد و با واقعيت تطبيق دهيد . پس: 1 . در برابر آينه ايستاده، جلوه‏هاى رفتارى خوشايند، حالات بدنى و برداشت‏هاى مثبتى که از وضعيت ظاهرى خود داريد، يادداشت کنيد و روزى چند بار با صداى بلند بخوانيد، مانند اين جمله: من خوش قامت هستم . . . . 2 . فهرستى از ده لغت‏يا عبارت که بيانگر ويژگى‏هاى مثبت‏شخصيت‏شما است، تهيه کنيد و روزى چند بار آن‏ها را در قالب جمله کاملى که با «من‏» شروع مى‏شود، بخوانيد; مثلا من باهوش هستم . 3 . به مرور و بازگويى خاطرات و تجارب جالب خود در فعاليت‏هاى عمومى و شخصى روى آوريد و حتى گاه آن‏ها را براى دوستان صميمى تعريف کنيد . 4 . هرگز به انديشه و شناخت‏هاى آزار دهنده مانند احساس حقارت، ناتوانى، بى کفايتى، شرمندگى و . . . اجازه ندهيد فضاى ذهن شما را بگيرند . به محض ورود اين افکار، ذهنيت‏هاى مطلوب و ويژگى‏هاى مثبت‏خود را با صداى بلند تکرار کنيد . 5 . هرگز تصور کمرو بودن را به ذهن خود راه ندهيد و واژه‏ها و عبارت‏هايى چون «من خجالتى هستم‏» ، «من کمرو هستم‏» و «من جرات بيان ندارم‏» را به زبان نياوريد . به خود شهامت را تلقين کنيد . و با صداى بلند در طول روز، چندين نوبت‏بگوييد من شهامت اين سخن، عمل و فعاليت را دارم . اجازه ندهيد خاطره شکست‏هاى قبلى به انديشه تان راه يابد . موفقيت‏هاى گذشته را به خاطر آوريد . شناخت‏خود از جنس مخالف را تصحيح کنيد . او نيز شخصى مانند شما و همه انسان‏هاى ديگر است . انسان‏ها در همه امور برابرند و معيار برترى آن‏ها تقوا است . اين حقيقت را همواره به خاطر آوريد . ب) اصلاح رفتار و تغييرات رفتارى بکوشيد در جهت مخالف کمرويى رفتار کنيد: 1 . هرگز خود را سرزنش نکنيد . 2 . بر اساس شناختى که از خود داريد، براى خويش هدفى در نظر بگيريد و براى رسيدن به آن برنامه ريزى کنيد; مثلا بر اساس شناخت از خود، ارائه يک گزارش را به عهده گيريد; براى تهيه و کيفيت ارائه آن برنامه ريزى کنيد و با تمرين در خلوت و نيز ارائه آن نزد دوستان صميمى و گروهاى کوچک خود را براى ارائه در کلاس آماده سازيد . 3 . هنگام سخن گفتن، خود را گرفتار آداب و رسوم و تکلف‏هاى بى مورد نسازيد . ساده، راحت و عارى از هرگونه آداب خاص هدفتان را بيان کنيد . در فعاليت‏هاى آغازين، خواسته و هدف خود را به صورت يک جمله بنويسيد و نوشته را بخوانيد . 4 . پرسش‏ها و مطالب اوليه را کوتاه و مختصر انتخاب کنيد . 5 . ارتباط بصرى با مخاطب را حفظ کنيد . 6 . هميشه سخن را با مقدمه، کلام يا يک کلمه جالب آغاز کنيد، از به کارگيرى کلمات پيچيده بپرهيزيد . کلمات آغازين بايد متدوال و جذاب باشند . 7 . قبل از سخن گفتن، مطلب مورد نظر را نوشته، در ذهن مرور و تمرين کنيد و شکل بيان و مهارت لازم را فراهم آوريد . 8 . به درستى علمى سخنى که مى‏گوييد و به جا بودن آن يقين داشته باشيد و با مطالعه و پشتوانه علمى قبلى به ميدان گفتار گام نهيد . 9 . هنگام سخن گفتن، به ديگران و قضاوت و حرکات و سکناتشان هرگز توجه نکنيد . گفتارتان را پى‏گيريد و با خونسردى به هدف بينديشيد . 10 . موانع احتمالى و افکار و اعمال مزاحم را شناسايى و ذهن خود را براى مقابله با آن آماده سازيد; مثلا اگر خنده حاضران از ادامه سخن بازتان مى‏دارد، شما نيز بخنديد . 11 . به کار خود پاداش دهيد . يک نفس عميق، به خود آفرين گفتن يا باز گفتن تفصيلى و با آب و تاب آن براى نزديکان مى‏توانند پاداش به شمار آيند . 12 . از جزئيات بکاهيد و اصل سخن را به صورت خلاصه و گويا بيان کنيد . 13 . اجازه سوء استفاده به ديگران ندهيد . کافى است‏به کار خود ادامه داده، در صورت روبه‏رو شدن با واکنش آنان خود را در برابرشان احساس نکنيد . 14 . در انجام رفتارهاى اجتماعى کوچک و در محيطهاى ديگر که بيش‏تر احساس راحتى مى‏کنيد، فعال باشيد . اين کار را از سلام کردن، احوالپرسى، جواب سلام دادن، نگاه کردن، تعارف کردن و تعارف شنيدن آغاز کنيد . و با تمرين به کارهاى بزرگ‏تر و مهم‏تر گسترش دهيد . 15 . با افراد فعال و پر تحرکى که احساس خجالت نمى‏کنند، بيش‏تر مانوس باشيد و از خجالتى‏ها فاصله بگيريد . 16 . هميشه کلامى براى گفتن و عمل يا هنرى براى ارائه به جمع داشته باشيد و آن را ارائه کنيد . در جاهايى که کم‏تر احساس کمرويى مى‏کنيد و شبيه کلاس است، فعال‏تر باشيد . 17 . توجه داشته باشيد تا زمين نخوريد راه رفتن نمى‏آموزيد . پس بايد نقد ديگران و تمسخر آن‏ها باشد تا شما مجال رشد يابيد . بنابراين، اگر با عکس العمل ديگران روبه‏رو شديد يا در فعاليت‏هاى آغازين احساس ناتوانى کرديد، از ادامه سخن يا عمل چشم پوشيد; هر چند مى‏توانيد آن را ارائه کنيد و از اين راه براى ارائه بهتر و کامل‏تر مطالب آماده شويد . اميد واريم با توجه به اهميت و حساسيت موضوع، با همت عالى و بلند، راهکارهاى عملى و روش‏هاى تغيير شناخت اهتمام کامل و دقيق و مستمر داشته باشيد . تا به هدف نائل آييد . در پايان بايد ياد آور شد، اين مقصود اندک اندک به دست مى‏آيد نه با چند جلسه تمرين و خواندن چند جلد کتاب . اجراى پيوسته دستور العمل‏ها، تکنيک‏ها و رفتارها در رسيدن به هدف سودمند است . موفقيت روز افزون شما جوانان جوياى دانش و دوستدار پاکى آرزوى ما است . برخى از مردم و به ويژه جوانان در تنظيم زندگى و فعاليت‏هاى خويش دچار ابهام و سرگشتگى هستند و نمى‏توانند تعادل لازم را ميان خواست‏ها و امکاناتشان به وجود آورند. برنامه‏ريزى زمينه‏ساز کاميابى و موفقيت‏هاى جوان است. زيرا از يک سو به آنان شيوه صحيح به کار گرفتن فرصت‏ها را مى‏آموزد و از سوى ديگر با نيل به هدف‏هاى کوتاه‏مدت و ميان‏مدت، رضايت خاطرشان را فراهم مى‏سازد. اينکه چگونه يک برنامه‏ريزى مناسب براى نيازهاى خود تنظيم نماييم منوط و مشروط به تحقق موارد ذيل است: 1. هدف‏هاى ما دقيقاً چيست؟ و هدف اصلى ما، چه جايگاهى در آن ميان دارد؟ 2. نيازهاى ما کدامند؟ خواست‏ها و احتياجات اساسى خود را در آن زمينه بخصوص روشن کنيم. به عنوان مثال: در يک مقطع مشخص، چه درسى را نياز داريم بياموزيم تا تسلط بر آنها پيدا کنيم. 3. فرصت‏ها و اوقاتى که بايد صرف تحقق اهداف برنامه شود، چه ميزانى است؟ 4. چه روشى مطلوب‏ترين شيوه براى دست‏يابى به اهداف مورد نظر مى‏باشد. 5. در مرحله اجرا نيازمند به چه ابزار و کاربرد چه وسايلى هستيم؟ 6. پس از اجرا به ارزيابى فعاليت‏هاى انجام شده مى‏پردازيم تا ميزان دسترسى به اهداف مشخص شود و ميزان عدم موفقيت در رسيدن به برنامه را نيز معلوم نماييم. اين مرحله که تحت عنوان بازخورد(فيدبک) ناميده مى‏شود، فرصتى به ما مى‏بخشد تا بتوانيم عوامل ناکامى احتمالى را نيز بشناسيم و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پيشگيرى نماييم. از آفات برنامه‏ريزى، فقدان تلاش و پشتکار در دستيابى به هدف برنامه است. و يا آنکه در ابتداى فعّاليت منطبق با برنامه، چنان‏چه به همه موارد مورد نظر دست نيافتيم، ممکن است دچار دلسردى شويم و از ادامه راه باز بمانيم. و يا اينکه عمل به برنامه‏ريزى جدى، مستلزم چشم‏پوشى از برخى فرصت‏هاى فراغت، سرگرمى‏ها و تفريحات مى‏باشد، در اين صورت خود را سازگار با برنامه مى‏نماييم تا بتوانيم به نتيجه مطلوبى دست يابيم. برنامه‏ريزى به منظور پيشرفت تحصيلى از مهمترين زمينه‏هاى موفقيت جوانان و نوجوانان است. به ويژه آنکه در اين زمينه با رقابت‏هاى فشرده‏اى روبرو هستند. برنامه‏ريزى بر حس اعتماد به نفس مى‏افزايد و هسته مرکزى اطمينان به شخصيت را رشد مى‏دهد و موجب مى‏شود با نگاهى اميدوارتر به جهان بنگريم. از نگاه ديگر، برنامه‏ريزى در ابتدا با کندى ممکن است مواجه شود ولى در جريان عمل به برنامه به آن عادت مى‏کنيم و به مرور زمان ملکه شخصيت ما مى‏شود. برنامه‏ريزى علاوه بر صرفه‏جويى در وقت و فرصت‏هاى زندگى، موجب مى‏شود تا خود را و نيازهايمان را بهتر و بيشتر بشناسيم. لازمه برنامه‏ريزى موفق، خصوصيت ارزشمند، انعطاف‏پذيرى در عمل به برنامه است و نيز نگاه واقع‏بينانه به کاستى‏ها و ضعف‏هاى موجودمان در زمينه‏اى است که تنظيم برنامه مى‏کنيم. برنامه‏ريزى تفکر ما را نسبت به زندگى شکل مى‏دهد و تفکّرمنسجم منجر به عمل موفق در زندگى مى‏شود. احاديثى از پيامبر گرامى اسلام(ص) و امامان معصوم در اين باره نقل شده است از جمله: «توزيع الوقت توسيعه» و «و نظم امرکم». بزرگان نيز مطالبى در اين باره گفته‏اند. از جمله جناب فيض کاشانى در رساله زاد السالک مى‏گويد: از چيزهايى که مهم است اين است که براى هر وقتى برنامه و فعاليت و کارى قرار داد و در آن زمان همان کار را انجام دهد تا اوقات اوضايع نگردد. به منظور داشتن يک برنامه منظم، لازم است جدولى تهيه نماييد و ساعات شبانه روز و ايام هفته را (به ترتيب درستون افقى و عمودى) يادداشت کرده و براى هر ساعتى در هر روز از ايام هفته کار و برنامه مناسب را در آن يادداشت نماييد. مثلاً چه ساعتى از خواب بيدار شويد؟ ساعتى را به نماز و نرمش و صرف صبحانه و ديگر کارها اختصاص دهيد، ساعات درس و کلاس و مطالعه و استراحت و نظافت و... را نيز دقيقا در جدول بنويسيد و خود را موظف کنيد طبق جدول پيشنهادى خود که متناسب با توانايى‏هاى خودتان است عمل نماييد. در اين مسير نياز به يک عزم و اراده جدى هست که انشاءالله در شما وجود دارد. اما روايتى که درباره نظم براى شما مى‏نويسم، روايتى است در نهج‏البلاغه که على(ع) پس از ضربت خوردن به دست ابن‏ملجم «لعنه ‏الله» به فرزندان خود حسن و حسين(ع) چنين توصيه کرد و چنين فرمود: «اوصيکما و جميع ولدى و اهلى و من بلغه کتابى بتقوى الله و نظم امرکم؛ شما و همه فرزندان و کسانم و هر کسى را که نوشته‏ام به او مى‏رسد، به تقواى خدا و نظم داشتن در کارتان سفارش مى‏کنم». نکته مهم اين است که اولين جمله‏اى که در وصيت‏نامه خود به فرزندان خود در آن حالت خاص پس از توصيه به تقوا و دورى از گناه، توصيه به نظم در امور و کارها فرمود و اين نشانه اهميت نظم و نقش آن در سعادت و موفقيت انسان است. در روايتى ديگر نعمان بن بشير مى‏گويد: رسول اکرم(ص) صفوف نماز ما را طورى منظم مى‏کرد که گويى تيرها را -در تيردان - مرتب مى‏کند تا آن که ديد ما از او غافل شده‏ايم سپس روزى براى نماز بيرون آمد و خواست تکبيره‏الاحرام بگويد که ديد مردى سينه‏اش را جلو آورده است. فرمود: اى بندگان خدا، صفوف خود را منظم کنيد و گرنه خداوند شما را از هم روگردان مى‏کند (دچار اختلاف مى‏شويد). بنابراين نظم از اهميت بالايى برخوردار است که حتى پيامبر(ص) در عبادت دسته‏جمعى مردم را به آن اين چنين توصيه و امر مى‏کند و مى‏توان گفت يکى از عوامل مهم و اساسى در موفقيت انسان، وجود نظم در انجام دادن کارهاست. به منظور آشنايى با زندگى انسان‏هاى منظم و موفق مى‏توانيد به زندگى‏نامه حضرت امام‏خمينى از انتشارات دفتر نشر آثار امام، جلد چهارم و پنجم که درباره ويژگى‏هاى اخلاقى و عبادى امام است مراجعه کنيد. به عنوان نمونه، امام زمانى که در نجف بودند چنان برنامه‏ها وکارهايشان را دقيق و با نظم و در ساعت مقرر انجام مى‏دادند که شاگردان ايشان اظهار مى‏کردند ما مى‏توانستيم ساعت خود را بر اساس زمان ورود به محل درس تنظيم کنيم. «تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل» در اين زمينه مى‏توانيد از کتاب‏هايى که در احوالات بزرگان و افراد موفق نوشته شده است استفاده کنيد از جمله: رمزپيروزى مردان بزرگ، جعفر سبحانى. زندگي و سرمايه عمر براي انسان نعمتي بي بديل و فرصتي بي نظير است که اگر از دست برود هرگز قابل بازگشت نيست. ما بايد براي ثانيه هاي عمرمان حساس باشيم و آن را مفت و رايگان از دست ندهيم. بخش هايي از اين سرمايه ارزشمند و خدادادي، مثل جواني و دوران تحصيل، اهميت بيشتري دارد. زيرا آمادگي و فراغت انسان براي بهره برداري مناسب و سودمند بيش از مواقع ديگر است. به همين جهت ما به سؤال شما که حاکي از حساسيتتان به اين موضوع است ارج مي نهيم و نشانه هوشياري و توجه شما مي دانيم گرچه بسياري از افراد از اين موضوع غافلند و دنبال اين هستند که هر طور شده وقت خود را بگذرانند و روزشان را شب کنند. همان طور که شما در سؤالتان متذکر شده ايد، اولين قدم براي استفاده بهينه از فرصت و اوقات فراغت، داشتن يک برنامه کارآمد و درست است. زيرا از يک سو به ما شيوه صحيح به کار گرفتن فرصت‏ها را مى‏آموزد و از سوى ديگر با نيل به هدف‏هاى کوتاه‏مدت و ميان‏مدت، رضايت خاطرمان را فراهم مى‏سازد. براي اينکه چگونه يک برنامه‏ريزى مناسب براى نيازهاى خود تنظيم نماييم منوط و مشروط به تحقق موارد ذيل است: 1. تعيين هدف. هدف ها دو قسمند. گاهي کلي اند مثل رضاي خدا، خدمت به مردم، بالا رفتن سطح آگاهي و امثال آن و گاهي جزئي اند مثل تخصص در يک رشته خاص مثل حساب داري، مطالعه يک کتاب، نوشتن مقاله يا امثال آن. لازم است هر دو هدف را مشخص کنيم؛ يعني همان طور که يک هدف کلي در نظر دارمي، اهداف جزئي را هم دقيقا مشخص کنيم و آن را محور فعاليت هايمان قرار دهيم. 2. تشخيص نيازها وکاستي ها و نواقص احتمالي. بايد خواست‏ها و احتياجات اساسى خود را در آن زمينه بخصوص روشن کنيم. به عنوان مثال: در يک مقطع مشخص، چه درسى را نياز داريم بياموزيم تا تسلط بر آنها پيدا کنيم. 3. فرصت‏ها و اوقاتى که بايد صرف تحقق اهداف برنامه شود، چه ميزانى است؟ 4. چه روشى مطلوب‏ترين شيوه براى دست‏يابى به اهداف مورد نظر مى‏باشد. 5. در مرحله اجرا نيازمند به چه ابزار و کاربرد چه وسايلى هستيم؟ 6. پس از اجرا به ارزيابى فعاليت‏هاى انجام شده مى‏پردازيم تا ميزان دسترسى به اهداف مشخص شود و ميزان عدم موفقيت در رسيدن به برنامه را نيز معلوم نماييم. اين مرحله که تحت عنوان بازخورد(فيدبک) ناميده مى‏شود، فرصتى به ما مى‏بخشد تا بتوانيم عوامل ناکامى احتمالى را نيز بشناسيم و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پيشگيرى نماييم. از آفات برنامه‏ريزى، فقدان تلاش و پشتکار در دستيابى به هدف برنامه است. و شايد در ابتداى فعاليت به همه موارد مورد نظر دست نيافته و دلسرد شويم و از ادامه راه باز بمانيم. و بي ترديد عمل به برنامه، مستلزم چشم‏پوشى از برخى فرصت‏هاى فراغت، سرگرمى‏ها و تفريحات مى‏باشد، در اين صورت بايد خود را سازگار با برنامه مى‏نماييم تا بتوانيم به نتيجه مطلوبى دست يابيم. ممکن است در ابتدا، برنامه‏ريزى با کندى مواجه شود ولى در جريان عمل به برنامه به آن عادت مى‏کنيم و به مرور زمان جزء شخصيت ما مى‏شود. برنامه‏ريزى علاوه بر صرفه‏جويى در وقت و فرصت‏هاى زندگى، موجب مى‏شود تا خود را و نيازهايمان را بهتر و بيشتر بشناسيم. لازمه برنامه‏ريزى موفق، انعطاف‏پذيرى در عمل به برنامه است و نيز نگاه واقع‏بينانه به کاستى‏ها و ضعف‏هاى موجود در زمينه‏اى است که برنامه تنظيم مى‏کنيم. برنامه‏ريزى تفکر ما را نسبت به زندگى شکل مى‏دهد و تفکّر منسجم منتهي به عمل در زندگى ايجاد مي کند. به منظور داشتن يک برنامه منظم، لازم است جدولى تهيه نماييد و ساعات شبانه روز و ايام هفته را (به ترتيب در ستون افقى و عمودى) يادداشت کرده و براى هر ساعتى در هر روز از ايام هفته کار و برنامه مناسب را در آن يادداشت نماييد. مثلاً چه ساعتى از خواب بيدار شويد؟ ساعتى را به نماز و نرمش و صرف صبحانه و ديگر کارها اختصاص دهيد، ساعات درس و کلاس و مطالعه و استراحت و نظافت و... را نيز دقيقا در جدول بنويسيد و خود را موظف کنيد طبق جدول تهيه شده که متناسب با توانايى‏هاى خودتان است عمل نماييد. در اين مسير نياز به يک عزم و اراده جدى هست که انشاءالله در شما وجود دارد. به جهت تأکيد بر نقش نظم در پيشرفت و تکامل علمي و انساني و... توجه شما را به سخنان علي(ع) پس از ضربت خوردن به دست ابن‏ملجم «لعنه ‏الله» به فرزندان خود حسن و حسين(ع) جلب مي کنم که حضرت چنين فرمود: «اوصيکما و جميع ولدى و اهلى و من بلغه کتابى بتقوى الله و نظم امرکم؛ شما و همه فرزندان و کسانم و هر کسى را که نوشته‏ام به او مى‏رسد، به تقواى خدا و نظم داشتن در کارتان سفارش مى‏کنم». نکته مهم اين است که اولين جمله‏اى که در وصيت‏نامه خود به فرزندان خود در آن حالت خاص پس از توصيه به تقوا و دورى از گناه، توصيه به نظم در امور و کارها فرمود و اين نشانه اهميت نظم و نقش آن در سعادت و موفقيت انسان است و بدون آن کسي به جايي نمي رسد. بعد از طرح و برنامه آنچه اهميت دارد و بايد عملياتي گردد پر کردن برنامه و طرح تهيه شده است محتواي برنامه براساس دو عامل پر و به اصطلاح تعيين مي شود: 1. هدف. 2- نيازها، کاستي ها و نقص ها. شما بايد براساس هدف خودعمل کنيد و در صدد مرتفع ساختن نيازها و کاستي ها باشيد و در اين راستا گام بردايد و ما چون از هدف شما خبر نداريم و يا با نيازها و کاستي ها و نواقص زندگي فردي و اجتماعي و تحصيلي و خانوادگي و اقتصادي و... شما آگاهي نداريم نمي توانيم محتواي برنامه شما را تدارک نماييم اما يکي دو چيز را مي دانيم. اولين نکته اي که مي دانيم آن است که شما يک مسلمان هستيد و اين مسلماني مسؤوليتي را متوجه شما مي کند لذا بخشي از اين برنامه بايد مطابق آنچه مسلماني اقتضا مي کند پر شود. برخي از اين محتوا همانا اعمال عبادي شماست مانند اين که بايد بخشي از برنامه شما به خواندن نماز، قرآن، اطلاع از احکام دين و عمل به آنچه دين بر دوش شما گذارده است اختصاص يابد. البته مسلماني فقط در عبادت جلوه نمي کند و تمام زندگي ما بايد متکي بر اسلام باشد. نکته دومي که از شما مي دانيم آن است که شما يک دانشجو هستيد لذا بايد بخش ديگري از برنامه شما با مطالعه مواد درسي رشته تحصيلي شما پر شود شايد بيشترين نيازها، کاستي ها و اساسي ترين اهداف شما همين تحصيل باشد و بايد بيشترين محتواي برنامه شما نيز امور درسي و تحصيلي باشد کار را از مواد درسي ضروري، مواد درسي که در آنها احساس ضعف مي کنيد وکاستي را در تحصيل شما ايجاد کرده است شروع کنيد. گمان نمي کنيم جز دو برنامه فوق برنامه اساسي ديگري وجود داشته باشد مگر برنامه هاي ريز و جزئي البته خوب مي دانيد وجود تفريح و گردش و برنامه هاي نشاط آور نيز يکي از ضرورت هاي زندگي انساني است. آنچه گفته شد از محتواي برنامه برگرفته از حديثي است از امام کاظم(ع) که مي فرمايند بکوشيد برنامه و ساعت زندگي خود را در چهار بخش تنظيم کنيد: 1- بخشي را به مناجات. 2- بخشي را به کسب معاش و روزي. 3- بخشي را نيز به معاشرت با برادران ديني مخلص و مورد وثوق که عيب شما را مي نمايانند، اختصاص دهيد. 4- بخشي را نيز به تفريح بپردازيد. در مورد شما معاش و روزيتان در ادامه تحصيل نهفته است.