چرا پاسور حرام است؟

درپاسخ اين سوال ابتدا حکم فقهي اين مساله طبق نظر مراجع عظام تقليد نقل مي شود وانگهي به فلسفه حکم وحکمت هاي آن مي پردازيم الف ) حکم بازي با پاسور از منظر فقهي : اگر کارت هاي پاسور از نظر عرف متدين از آلات قمار محسوب نشود بازي با ان بدون شرط بندي وبرد و باخت بنا بر نظر برخي مراجع اشکال ندارد دراين باره به نظرات مراجع توجه فرماييد آيات عظام امام، تبريزى، خامنه‏اى، صافى، نورى و وحيد: بازى با آلات قمار - هر چند بدون برد و باخت - حرام است. صافى، جامع الاحکام، ج‏1، س 1045؛ امام، استفتاءات، ج‏2، (مکاسب محرمه)، س‏18؛ خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س‏1116؛ نورى، استفتاءات، ج‏1 س‏559 و 560؛ وحيد، منهاج الصالحين، ج‏3، م‏19؛ تبريزى، استفتاءات، س 981. آيةاللَّه فاضل: اگر در عرف از آلت قمار بودن خارج شده باشد و برد و باختى در کار نباشد اشکال ندارد. فاضل، جامع المسائل، ج‏1، س 951. آيات عظام بهجت و مکارم: اگر به صورت برد و باخت باشد، حرام است و اگر بدون آن باشد، بنا بر احتياط واجب جايز نيست. مکارم، استفتاءات، ج 1، س 541 و 544؛ بهجت، توضيح المسائل، (متفرقه)، س 9. آيةاللَّه سيستانى: اگر به صورت برد و باخت باشد، حرام است و اگر بدون برد و باخت و شرط بندى باشد؛ چنانچه در عرف محل (شهر) از آلات قمار شناخته شود، بنابر احتياط واجب بازى با ان جايز نيست. سيستانى، سايت، س 9. حکمي که در مورد ورق و شطرنج گفته شد فرقي ندارد چه از سيستم کامپيوتر باشد يا غير آن (استفتا از دفتر مقام معظم رهبري). ب) فلسفه حرمت بازي با آلت قمار توضيح وتبين اين مطلب نياز دارد که موضوع فوق رااز ساير ابعاد مورد بررسي قرار دهيم : به طور کلي در اسلام بازي با آلات قمار حرام است و حکم به حرمت بازي با پاسور از باب آن است که به عنوان يکي از ابزارهاي قمار شناخته مي شود. بنابراين تا زماني که به اين عنوان شناخته مي شود, حکم آن حرمت خواهد بود. البته اگر مرجع تقليد در صدق عنوان آلت قمار بودن پاسور ترديد کند, فتوا به حرمت نمي دهد; چنان که از فتواي مرحوم آيت الله اراکي (ره ) چنين به دست مي آيد. در مورد شطرنج يک ديدگاه اين است که : به طور کلي امروزه در سطح جهان آن را آلت قمار به حساب نياورده و نوعي وسيله بازي فکري مي شناسند. بر اين اساس شطرنج از نظر موضوع حکم شرعي , تغيير ماهيت داده و به تبع آن حکمش نيز دگرگون شده است . براي توضيح بيشتر درباره حکم شرعي در بازي با شطرنج , پاسور و... بايد به عنوان مقدمه نکاتي را متذکر شويم : 1- بازي ها به چهار گروه تقسيم مي شوند: - بازي با آلات قمار با شرط بندي - بازي با آلات قمار بدون شرط بندي - بازي با غير آلات قمار با شرط بندي - بازي با غيرآلات قمار, بدون شرطبندي 2- اگر چه درباره تعريف »قمار« ميان علمائ اختلاف نظر هست ولي بدون ترديد, قسم چهارم قمار نبوده و به هيچ وجه حرمتي ندارد. همان طور که ترديدي در قمار بودن بازي قسم اول و حرام بودن آن نيست . بلکه قسم سوم نيز تقريبا محل اتفاق نظر علمائ ديني است که حرام است و بسياري از فقهائ, اصلا ملاک قماربازي را توائم بودن آن با برد و باخت و شرط بندي مي دانند, خواه بازي با آلات قمار باشد و يا مانند فوتبال که في نفسه حرام نيست اما اگر با شرطبندي و برد و باخت مالي همراه باشد, قمار محسوب شده و حرام مي گردد. پس شرطبندي در هرگونه بازي حرام است مگر در موارد استثنايي مانند شنا و تيراندازي , (ر.ک : انصاري , شيخ مرتضي , المکاسب , ذيل بحث قمار از مکاسب محرمه - شهيدي تبريزي , حاج ميرزا فتاح , هدايه الطالب الي اسرار المکاسب , قم , مکتبه آيت الله مرعشي النجفي , 1407, ص 95 - النجفي , محمد حسن , جواهرالکلام , ج 22, نجف , دارالکتب الاسلاميه , الطبعه السادسه , ص 109){ V. 3- تنها مورد محل اختلاف , قسم دوم است ; يعني , بازي با آلات قمار بدون آن که با برد و باخت و شرط بندي همراه باشد, لکن قبل از هر چيز بايد متذکر شد که قماربازي با بازي با آلات قمار متفاوت است و چه اين که همان طور که گفته شد ممکن است قمار بازي صورت پذيرد بدون آن که با آلات قمار همراه باشد, وانگهي حرمت بازي ها صرفا به خاطر قمار بودن نيست , بلکه بازي با آلات قمار نيز براساس روايات و نيز فتواي فقهائ حرام است . اما مقصود از آلت قمار اين است که چيزي که نوعا با آن قمار بازي مي کنند به عبارت ديگر در عرف متدينين و کساني که تقيد شرعي دارند, آن وسيله را ابزار قماربازي بدانند ولو آن که در برخي موارد خاص , چند نفر بدون برد و باخت و شرطبندي بلکه به قصد سرگرمي يا بازي فکري با آن بازي کنند, اين بازي با آلت قمار است و طبق روايات حرام است اگر چه قمار به حساب نياوريم . اما دليل تغيير حکم برخي بازي ها بدان جهت است که ممکن است در گذشته چيزي از آلات قمار محسوب شود ولي رفته رفته تغيير ماهيت داده ديگر در عرف متدينين از ابزار قمار محسوب نشود, بلکه به عنوان يک بازي تفريحي و سرگرمي يا يک بازي فکري درآيد (چنان که برخي در مورد شطرنج اظهار مي دارند), در اين صورت حکم آن تغيير خواهد يافت زيرا حکم تابع موضوع است و اگر موضوع عوض شود, در واقع موضوع جديد, حکم جديد خواهد داشت بنابراين بهتر است به جاي عبارت »تغيير حکم « در اين گونه موارد به عنوان »تغيير موضوع « ياد کنيم تا افرادي که دقت کافي به عمل نمي آورند نگويند اگر حلال و حرام پيغمبر(ص ) ابدي است پس چرا حکم خدا عوض مي شود و در يک زمان حرام است و در زماني ديگر حلال . 4- گاهي مرجع تقليد به عنوان يک کارشناس امور ديني و با استفاده از آيات و روايات به طور کلي يک وسيله اي را از آلات و ابزار قمار مي داند. در اين صورت حکم به حرام بودن بازي با آن مي دهد ولي گاهي ممکن است در صدق اين عنوان شک داشته باشد, بنابراين فتواي هر مرجع تقليدي براي مقلدين ايشان اعتبار دارد همان طور که به هر پزشکي اگر مراجعه کنيد با توجه به تخصص او به دستورات او عمل مي کنيد, لذا ممکن است يک مرجع تقليد مانند حضرت آيت الله سيستاني يا صافي گلپايگاني بازي با شطرنج را مطلقا حرام بدانند ولي برخي مراجع ديگر مانند امام خميني , مقام معظم رهبري , آيات عظام فاضل , مکارم و بهجت به عنوان آلت قمار بودن حرام مي دانند که اگر از آلت قمار بودن خارج شود ديگر حرام نخواهد بود, بنابراين هرگونه بازي اگر همراه شرطبندي باشد و يا با آلات قمار باشد حرام است مانند تخته نرد و شرطبندي در فوتبال ولي در صورتي که قبلا از آلت قمار بوده و اکنون شک داريم که از آلات قمار است و يا در عرف جامعه اسلامي از آلات قمار خارج شده باشد بايد نسبت به حکم آن به مرجع تقليد خود مراجعه کنيم . براي اطلاع بيشتر درباره قمار از ديدگاه آيات و روايات و سابقه تاريخي آن در عصر قبل از بعثت , خوب است به مطالب زير توجه شود. خداوند متعال قمار را در رديف مي گساري و بت پرستي و از کارهاي پليد شيطاني دانسته و دستور به اجتناب داده است »يا ايها الذين آمنوا انما الخمر والميسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون ; اي کساني که ايمان آورده ايد, بدانيد که شراب , قمار, بت ها و چوب هاي مخصوص برد و باخت , به تمامي پليد و ناپاک و از کارهاي شيطاني است , پس از اين کارها بپريزيد تا رستگار شويد«, (مائده , آيه 90). »ميسر« يعني قمار و لذا قمارباز را »ياسر« گويند, ريشه آن »يسر« به معني آساني است و علت ناميدن قمار به »ميسر« بدان جهت است که به وسيله قمار, مال ديگران توسط قمارباز به آساني و بي زحمت به چنگ مي آيد, (قرشي , سيد علي اکبر, قاموس قرآن , ج 7, تهران دارالکتب الاسلاميه , چاپ هشتم 1361, ص 263). چنان که از امام رضا(ع ) نقل شده است که »الميسر هوالقمار; ميسر همان قمار است «, (الحر العاملي , محمد بن الحسن , وسائل الشيعه , ج 12, تهران , المکتبه الاسلاميه , 1403 ه, ص 119, ح 3). البته براساس روايات متعددي که از رسول خدا(ص ) و ائمه معصومين (ع ) نقل شده است بازي با آلات قمار نيز در رديف »ميسر« برشمرده شده است مانند روايت جابر از امام باقر(ع ) که آن حضرت فرمودند وقتي که آيه فوق نازل شد. »قيل يا رسول الله ما الميسر؟ فقال (ص ): کل ما تقومر به حتي الکعاب والجوز«; از پيامبر اکرم (ص ) پرسيدند يا رسول الله ميسر چيست ؟ فرمودند: هر آنچه که با آن قمار بازي کنند حتي مانند قاب يا گردو«, (همان , ح 4). در آيه بعدي نيز خداوند متعال مي فرمايد شيطان همواره در صدد ايجاد دشمني و کينه توزي ميان شما اهل ايمان و نيز بازداشتن شما از ياد خدا و برپايي نماز است و قماربازي و مي گساري ابزار شيطان در نيل به اين هدف است , آيا باز هم دست از اين کار برنمي داريد »انما يريد الشيطان ائن يوقع بينکم العداوه والبغضائ في الخمر والميسر و يصدکم عن ذکر الله و عن الصلوه فهل انتم منتهون «, (مائده , آيه 91). در آيه ديگر خداوند متعال باز هم مي گساري و قماربازي را در يک رديف و از گناهان کبيره دانسته است که گرچه ممکن است احيانا داراي منافعي هم باشد اما قطعا آثار زيان بار آن به مراتب بيشتر از سود آن است »يسئلونک عن الخمر والميسر قل فيها اثم کبير و منافع للناس و اثمهما اکبر من نفعهما«, (بقره , آيه 219). بر اساس آيه ديگر از قرآن که مي فرمايد: »حرمت عليکم الميته والدم ... وما ذبح علي النصب و ان تستقسموا بالازلام ذلکم فسق ...«, (مائده , آيه 3) مي توان فهميد که تقسيم با ازلام نوعي قمار بوده که در اسلام تحريم شده است . اعراب دوگونه از لام (تيرهاي مخصوص ) داشتند: يکي »ازلام « امر و نهي و ديگري »ازلام قمار«. »ازلام قمار« عبارت بود از ده چوب تير به نام هاي فذ, توائم , مسبل , نافس , حلس , رقيب , معلي , سفيح , منيح , وغد. هفت تاي اولي داراي سهم بود به ترتيب از يک تا هفت سهم و سه تاي اخير سهمي نداشتند و کيفيت آن چنان که در تفسير مجمع البيان , (طبرسي , پيشين , صص 244 - 245) آمده است چنان بود که شتري را سربريده و 28 قسمت مي کردند و قماربازان ده نفر به عدد تيرها بودند, آنگاه تيرها را مخلوط کرده , هر کس يک تير برمي داشت صاحب تير »فذ« يک قسمت و صاحب تير »توائم « دو قسمت , تا آن که تير »معلي « به نام او آمده بود هفت سهم مي برد و آنان که سه تير »سفيح , منيح يا رغد) به دست آنها آمده بود, نه تنها چيزي نمي بردند, بلکه پول شتر را هم مي پرداختند. در اين ايه کريمه , اين کار فسق دانسته شده است يعني قمار و بازي با آلات قمار که همراه برد و باخت باشد گناه بزرگ و خروج از طاعت خداوند سبحان و روي آوردن به معصيت مي باشد, (همان , ص 245 و نيز: هاشمي رفسنجاني , علي اکبر, تفسير راهنما, ج 4, قم , دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم , 1374, ص 233) و واضح است که نه تيرهاي قمار خصوصيتي در تحريم داشته باشند و نه حيوان و گوشت آن داراي ويژگي خاص باشد, بنابراين اموال به دست آمده از هر نوع برد و باخت و قماري حرام است , (هاشمي رفسنجاني , همان ) (جز در مواردي مانند مسابقه تيراندازي يا اسب سواري استثنائ شده باشد). خلاصه اين که بازي قمار که با برد و باخت مالي همراه است اعم از اين که با آلات قمار باشد يا با هر وسيله ديگري حرام است و داخل در عناوين »ميسر«, »ازلام « مي باشد و از نمونه هاي تصرف در مال ديگران به نارواست که براساس آيه شريفه »لاتائکلوا اموالکم بينکم بالباطل «, (بقره , آيه 188 - نسائ, آيه 29 و نيز ر.ک : آيات 161 نسائ و 34 توبه ) حرام بوده , براساس آيات قطعي قرآن و نيز روايات وارده حرام مي باشد. نکته مهم ديگر بازتاب رواني بازي قمار است که بايد اعتراف کرد قمارباز هميشه بازنده است , چون اگر ببرد حريص تر مي شود که باز هم دست به قمار بزند و مسلم است که او هميشه برنده نخواهد بود و سرانجام همه آن چيزهايي را که در دفعات قبل برده بود, خواهد باخت . مخصوصا چون ثروت بادآورده است , نه نتيجه کار و کوشش , قدر آن را نمي داند و به زودي آن را از دست مي دهد. چه قدر قساوت قلب مي خواهد کسي که اموال و دارايي و گاهي تمام زندگي و خانه و کاشانه دوستش را بگيرد و او و خانواده اش به روز سياه بيفتد و خود با دارايي آنها به عيش و نوش بپردازد, چنان که در برخي روايات وارد شده است , (ر.ک : وسايل الشيعه , پيشين , ج 12, صص 119 - 121) قريش (همان طور که امروزه نيز گاهي به چشم مي خورد) آن قدر به قماربازي ادامه مي دادند که حتي زن و بچه خود را بر سر اين قمار گرو گذاشته و مي فروختند و اين است که بازي با آلات قمار نيز حتي اگر بدون برد و باخت باشد نيز حرام شمرده شده است تا کسي اصلا به اين وادي خطرناک که شبکه شيطاني است نزديک نشود. کسي هم که مي بازد و مي کوشد براي جبران شکست روحي و مادي خود بازي را ادامه دهد, چون اعصابش خرد شده است چه بسا تمام زندگي خود را مي بازد و براي تسکين شکست و ناراحتي هاي خود به انواع مواد مخدر و مشروبات الکلي کشيده مي شود و در منجلاب مفاسد درمي آيد و شايد بدين جهت باشد که شراب و قمار با هم در اين آيات آمده است . در خصوص برخي بازي ها مانند شطرنج , اگرچه از نظر فقهي اشکال آن برطرف شود ولي بايد دانست که »فقه « مرز نهايي ميان حرام و واجب را مشخص مي کند اما از ديدگاه برخي کارشناسان مانند »شانتال شوده «, قهرمان شطرنج فرانسوي , شطرنج يک ورزش خسته کننده است ... پرداختن به شطرنج ساير منابع ذهني را از کار مي اندازد و ديگر فعاليت هاي ذهن , بيهوده و پوچ مي شود. شطرنج مي تواند به مفهوم »نظريه پاسکالي « با فشاري که بر يک نقطه از بدن (مغز) وارد مي سازد اختلال حواس ايجاد کند. يکي ديگر از مضرات شطرنج , کينه و عداوتي است که ميان بازيکنان پديد مي آيد, چنان که »الخين «, قهرمان ديگر شطرنج مي گويد: »براي برنده شدن در بازي شطرنج , بايد از حريف خود متنفر شد«. مهمتر از همه آن که بازي با پاسور و شطرنج و... عمر انسان را تلف و اعصابش را فرسوده و روانش را آشفته مي سازد. اما در مورد اينکه در سؤال ، بازي با آلات قمار نوعي سرگرمي و موجب ازدياد حافظه شمرده شده بايد گفت بسياري از امور در زندگي وجود دارند که از طرق مختلف مي توان به آن رسيد که بعضي از اين راهها جنبه شرعي داشته و مورد رضاي خداوند است و بعضي ديگر جنبه غير شرعي داشته و انجام آن هر چند به ظاهر فوايد معدودي داشته باشد اما در شرع مقدس بنا به مصالح و مفاسدي که دارد حرام شمرده شده است . و اين خود گونه اي آزمايش براي بندگان است تا با عمل به آنچه در دين مبين اسلام مجاز دانسته شده و ترک منهيات دين شريف ، موجبات تعالي و سعادت خويش را فراهم نمايند پس صرف داشتن بعضي فايده هاي جزئي مجوز براي دست زدن به اعمال خلاف شرع نيست ، و اطرافيان بايد با آگاهي دقيق از موارد منکر و به گونه اي که تبعات منفي نداشته باشد شخص را از ارتکاب آن باز دارند .