چرا در ماه محرم لباس سیاه می پوشیم

با سلام سپاس از ارتباط تان با اين مرکز
سياه‏پوشي براي عزا، سنت و عادت بشر، در طول تاريخ بوده است؛ از ايران باستان گرفته تا يونان و اعراب جاهليت. غالباً در فرهنگ هاي مختلف لباس سياه ، نماد عزاداري بوده است.
سياه‏پوشي از سوي عباسيان يا اعراب پس از اسلام، به ايران منتقل نشده؛ بلکه از دير باز اين سلوک عملي و ظاهري در فرهنگ و تمدن ملت ايران ريشه داشته است. شواهد فراوان تاريخي و ادبي، بيانگر اين حقيقت است که بسياري از ملل و اقوام جهان، از دير زمان، در ايام عزا سياه مي‏پوشيده‏اند. به دليل مجال اندک به ذکر چند نمونه از ايران، يونان باستان و اعراب اشاره مي‏شود.
الف. ايران باستان؛
شواهد فراواني در متون کهن ايراني وجود دارد که سياه‏پوشي را نشان ماتم و اندوه قلمداد کرده است. شاهنامه فردوسي - که بيانگر فرهنگ و تمدن کهن ايران است - پر است از مواردي که جامه سياه را نمود عزا و غم تلقي کرده است.
در خصوص زماني که رستم به دست برادرش شغاد، ناجوانمردانه کشته شد، فردوسي مي‏سرايد:
به يک سال در سيستان سوگ بود همه جامه‏هاشان، سياه و کبود
در عصر ساسانيان نيز، هنگامي که بهرام گور درگذشت وليعهدش يزدگرد، چنين کرد:
چهل روز سوگ پدر داشت راه‏ بپوشيد لشگر کبود و سياه‏
فريدون هم که از جهان درگذشت، نواده و جانشين وي چنين کرد:
منوچهر، يک هفته با درد بود دو چشمش پر از آب و رخ زرد بود
سپاهش همه کرده جامه سياه‏ توان گشته شاه و غريوان سپاه‏
سياه‏پوشي تاکنون در ايران رايج است.(1)
ب . يونان باستان؛
در اساطير يونان باستان، آمده است: زماني که تيتس از قتل پاتروکلوس به دست هکتور، شديداً اندوهگين شد؛ به نشانه عزا، سياه‏ترين جامه‏هايش را پوشيد.
اين امر نشانگر آن است که قدمت رسم سياه‏پوشي در يونان، به عصر هومر بازمي‏گردد. در ميان عبرانيان (يهوديان قديم) نيز رسم آن بود که در عزاي بستگان خويش، سرها را مي‏تراشيدند . بر آن خاکستر مي‏پاشيدند . لباس‏شان در اين گونه مواقع، سياه‏رنگ يا نزديک به آن بود.(2)
بستاني در دائرة المعارف خود، رنگ سياه را براي عزا در تمدن اروپاي قرن‏هاي اخير، به عنوان مناسب‏ترين رنگ گزارش کرده، مي‏نويسد:
طول دوران عزاداري - بر حسب درجه نزديکي به مرده - از يک هفته تا يک سال طول مي‏کشد . بيوه زنان، دست کم تا يک سال عزا مي‏گيرند . در اين مدت لباس‏هاي آنان سياه‏رنگ و خالي از هرگونه نقش و نگار و زيورآلات است.(3)
ج . اعراب؛
تاريخ، شعر، لغت و سيره نشان مي‏دهد که اعراب - از مصر و شامات گرفته تا عراق و حجاز - رنگ سياه را رنگ عزا شناخته‏اند.
زمخشري (اديب و مفسّر قرن ششم) مي‏نويسد: يکي از اديبان گويد: راهبي سياه‏پوش را ديدم و بدو گفتم: چرا سياه پوشيده‏اي؟ گفت: عرب زماني که کسي از آن ها مي‏ميرد، چه مي‏پوشد؟ گفتم: سياه مي‏پوشد، گفت: من نيز در عزاي گناهان سياه پوشيده‏ام.(4)
در کتاب‏هاي تاريخي، گزارش شده است که عرب، در مواقع مصيبت، جامه خويش را به رنگ سياه مي‏کرد.(5)
در عصر پيامبر(ص) پس از پايان جنگ بدر - که هفتاد تن از مشرکان و قريش به دست مسلمانان به خاک هلاکت افتادند - زنان مکه در سوگ کشتگان خويش، جامه سياه پوشيدند.(6)
اين شواهد تاريخي و ادبي، نشان مي‏دهد که رنگ سياه از دير باز در ميان بسياري از ملل و اقوام نشان عزا و اندوه بوده است . اين امر اختصاص به ايران يا دوران اسلام نداشته است؛ بلکه اعراب پيش از اسلام، ايرانيان و يونانيان باستان نيز به رسم عزا، جامه سياه يا کبود مي‏پوشيده‏اند.(7)
سياه‏پوشي در ميان اهل‏بيت(ع)
گزارش‏هاي مستند بيانگر اين حقيقت است که پيامبر و ائمه اطهار نيز مهر تأييد بر اين سنت منطقي و رسم طبيعي گذاشته و خود در مقام عمل، در عزاي عزيزان خويش سياه پوشيده‏اند.
به روايت ابن‏ابي‏الحديد در شرح نهج‏البلاغه، امام حسن(ع) در سوگ اميرمؤمنان علي(ع)، جامه‏هاي سياه بر تن کرد . با همين جامه به ميان مردم آمد و براي آنان خطبه خواند.(8)
بنابر حديثي که اکثر محدثان آن را نقل کرده‏اند، امام باقر(ع) فرمود: زنان بني‏هاشم در سوگ ابا عبد الله(ع) جامه سياه بر تن کردند:
«لما قتل الحسين بن علي(ع) لبس نساء بني‏هاشم السواد و المسوح و کن لاتشتکين من حر و لابرد و کان علي بن الحسين(ع) يعمل لهن الطعام للمأتم؛(9)
زماني که امام حسين بن علي(ع) به شهادت رسيد، زنان بني‏هاشم لباس‏هاي سياه و جامه‏هاي خشن مويين پوشيدند . از گرما و سرما شکايت نمي‏کردند. [پدرم‏] علي بن الحسين به علت [اشتغال آنان به‏] مراسم عزاداري، براي‏شان غذا درست مي‏کرد.»
سپاه‏پوشي عباسيان‏
عباسيان در طول قيام، داعيه خون‏خواهي شهيدان اهل‏بيت را داشتند . زماني که به قدرت رسيدند، دولت خود را دولت آل‏محمد(ص) و ادامه خلافت علي ابن ابي طالب(ع) قلمداد کردند . نخست وزير خويش ابوسلمه خلال را وزير آل محمد(ص) و سردار مشهورشان ابومسلم خراساني را امين يا امير آل‏محمد(ص) ناميدند. لباس سياه را در تداوم سياه‏پوشي ماتم و اندوه فقدان عزّت پيامبر و مصايبي که بر اهل‏بيت(ع) رفته بود، انتخاب کردند؛(10) نه آن که آنان سياه‏پوشي را در ايران و بلاد اسلامي، پايه‏گذاري کنند؛ زيرا سياه‏پوشي در عزاي از دست‏رفتگان، منش طبيعي و رايج بود؛ خصوصاً سياه‏پوشي در عزاي شهيدان اهل‏بيت(ع).
بني‏عباس به بهانه خون‏خواهي شهيدان مظلوم کربلا و زيد و يحيي، پرچم سياه و سياه‏پوشي را به عنوان ابراز و اعلام عزاي شهيداي اهل‏بيت برگزيدند . با اين ترفند، دوستداران اهل‏بيت(ع) را به دور خود گردآوردند .براي آن که اين تبليغ ظاهري را در اذهان مردم زنده نگه دارند؛ پس از به قدرت رسيدن، در ظاهر سياهي پرچم و لباس را شعار هميشگي خويش ساختند.(11) به دليل همين فريبندگي ظاهري بود که امام صادق(ع) و ديگر ائمه(ع) به رنگ و لباس سياه انتقاد داشتند؛ يعني، مخالفت امام در اين موارد، ناظر به سياه‏پوشي رسمي و خاصي بود که از سوي بني‏عباس تحميل شده و نماد بستگي و اطاعت از حکومت جائرانه آنان بوده است؛ نه سياه‏پوشي بر اهل عزا و ماتم بر سوگ از دست‏رفتگان و خصوصاً مصايب اهل‏بيت(ع).(12)
در مورد پوشيدن لباس سياه در مصيبت و عزاي ائمه مخصوصاً حضرت اباعبدالله الحسين(ع) چون از مصاديق تعظيم شعاير اسلامي است و باعث زنده نگه داشتن اهداف امام حسين(ع) مي باشد،‌ داراي ثواب و اجر الهي است. بزرگاني همچون مرحوم آيت‌الله‌العظمي بروجردي در روز عاشورا قباي سياه بر تن مي‌کردند.
امروزه نيز مردم ايران و برخي از مسلمانان در ايام عزاداري امام حسين (ع) لباس سياه مي پوشند تا مراتب غم وانده خود را به نمايش گذاشته و خود را در غم امام حسين (ع) و ياران او شريک بدانند.
پي نوشت ها:
1. معجم‏البلدان، حموي، ج 3، ص 452 ؛ تاريخ گيلان و ديلمستان، ص 223.
2.دائره المعارف، ج 6، ص 710 - 722.
3.همان.
4.ربيع الابرار و نصوص الاخبار، ج 3، ص 747.
5.اخبار الدولة العباسية، ص 247.
6.السيرة النبوية، ج 3، ص 10 - 11.
7. تمدن اسلامي در قرن چهارم هجري، ج 2، ص 127.
8.شرح نهج‏البلاغه، ابن ابي‏الحديد، ج 16، ص 22.
9. بحارالانوار، ج 45، ص 188 ؛ وسائل‏الشيعه، ج 2، ص 890.
10.شرح نهج‏البلاغه، ج 7، ص 172.
11.اخبار الدولة العباسية، ص 230-232 و 242.
12.سياهپوشي در سوگ ائمه نور، ص 195 - 200، 129-155، 76 و 77.