مصحف حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها چیست؟

باسلام خدمت شما پرسشگر محترم برخى از روايات نيز مصحف را رهاورد املا و وحى مستقيم خداوند بر حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها دانسته‌‏اند. مصحف حضرت زهرا اين مسئله اي است که از ديرباز موضوع بحث و گفت‏وگوى عالمان و انديشمندان بوده است. پاسخ را در چند بخش بررسي مي‌کنيم: 1- چيستى مصحف کلمه «مُصْحَف»: اکنون بيش تر به معناى «قرآن» به کار مى‏رود. اما در لغت به معناى مجموعه برگه‏‌هايى است که ميان دو جلد جمع آورى شده است و امروزه «کتاب» خوانده مى‏شود.(1) بنابراين، منظور از «مصحف فاطمه سلام‌الله‌عليها، کتاب فاطمه سلام‌الله‌عليها است که در بعضى از روايات اهل سنت نيز به آن اشاره شده است. راويانى چون «ابى‏بن کعب» وجود کتابى نزد حضرت سلام‌الله‌عليها را تأييد کرده‌‏اند.(2) بدين ترتيب سخن کسانى مانند «ايجى» در مواقف و «جرجانى» در شرح مواقف و ابو زهره در کتاب «امام صادق عليه‌السلام» که مدعى شده‏اند شيعه به قرآنى منسوب به فاطمه سلام‌الله‌عليها که غير از قرآن رايج ميان مسلمانان است، اعتقاد دارد، نادرست است و در عدم رجوع به روايات شيعه و نيز عدم دقت در معناى مصحف ريشه دارد.(3) 2- مصحف فاطمه و محتواى آن: درباره ماهيت اين مصحف در منابع شيعى روايات فراوان يافت مى‏شود. در اين احاديث محتوا حجم، زمان نگارش، کيفيت نگارش مصحف بيان شده است. البته در نگاه ابتدايى اختلافاتى ميان اين روايات مشاهده شود اما با کمى دقت توجيه مى‏گردد(4) بعضى از روايات مطالب آن را غير از مطالب قرآن دانسته‏اند.(5) بر اساس شمارى از احاديث در اين کتاب مطالبى چون وصيت حضرت فاطمه سلام‌الله‌عليها(6) مصيبت‏هاى فرزندان حضرت سلام‌الله‌عليها در طول زمان(7)، پيشگويى حوادث آينده(8) و تمام پادشاهانى که بر زمين حکم خواهند(9) راند، نوشته شده است. دسته‏اى از روايات نيز از اشتمال اين مصحف بر تمام احکام حلال و حرام حتى حکم عملى که موجب نصف شلاق مى‏شود(10)، سخن به ميان آورده‏اند.(11) بر اساس بعضى از احاديث، امام صادق عليه‌السلام حوادث تاريخى اى چون ظهور زنديقان را پيشگويى کرده و گفتارش را به مصحف حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها مستند دانسته است.(12) اين روايات با هم ناسازگار نيستند زيرا ممکن است همه مطالب ياد شده در آن مصحف وجود داشته باشد و هر روايت بخشى از محتواى آن را بيان کرده است. 3- زمان و کيفيت نگارش: مهم‏ترين مطلب درباره اين مصحف، زمان و کيفيت نگارش آن است که ارتباط حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها با جبرئيل و ديگر فرشتگان الهى در همين جا مطرح مي‌گردد. در چند روايت، کيفيت نگارش آن بدين صورت مطرح شده است: پيامبراکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله مطالب را املا مي‌کرد و حضرت على عليه‌السلام مي‌نوشت.(13) پس درباره سبب علت انتساب مصحف به حضرت فاطمه سلام‌الله‌عليها مي‌توان گفت، آن کتاب نزد حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها نگهدارى مي‌شد يا حضرت واسطه رسيدن بعضى از مطالب به دست حضرت على عليه‌السلام بوده است. برخى از روايات نيز مصحف را رهاورد املا و وحى مستقيم خداوند بر حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها دانسته‌‏اند.(14) بر اساس روايات ديگر، بعد از وفات پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله خداوند فرشته‏‌اى را نزد حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها مى‌‏فرستاد تا در غم پدر دلدارى اش دهد، وى را از مکان و جايگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفت‏وگو بنشيند. حضرت فاطمه سلام‌الله‌عليها سخنان فرشته را به حضرت على عليه‌السلام منتقل کرد و حضرت عليه‌السلام آن ها را به نگارش در آورد.(15) روايتى اين فرشته را جبرئيل عليه‌السلام معرفى کرده است.(16) ميان اين احاديث نيز ناسازگارى وجود ندارد. زيرا مى‏توان گفت خداوند به وسيله فرشته‏‌اى از فرشتگان خود به نام جبرئيل سلام‌الله‌عليها با حضرت سلام‌الله‌عليها سخن گفته است.(17)(18) به نظر مى‏رسد در توجيه اين ناسازگارى بايد گفت، فاطمه زهرا سلام‌الله‌عليها يک مصحف داشت. بخشى از اين کتاب را به مطالب دريافتى از پدرش اختصاص داده بود و بخشى ديگر را به مطالب جبرئيل سلام‌الله‌عليها. 4- امکان نزول جبرئيل بر فاطمه سلام‌الله‌عليها: اشکال ديگر روايات دسته اخير، قطع وحى پس از رسول اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله است . مسلمانان معتقديم پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله خاتم انبيا بوده، بعد از وفات حضرت صلي‌الله‌عليه‌وآله ارتباط ميان زمين و آسمان قطع و وحى منقطع گشته است. بنابراين، چگونه فرشته بر حضرت زهرا سلام‌الله‌عليها نازل مى‏‌شد و با آن بزرگوار گفت و گو مى‌‏کرد؟ طبق آيات قرآنى، نزول فرشته الهى و ارتباط خداوند با غير پيامبران از طريق فرشتگان و وحى امکان‏‌پذير است، چنان که آيات بسيار از ارتباط فرشته با حضرت مريم سلام‌الله‌عليها سخن مى‏گويد.(19) خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسى عليه‌السلام را وحى مى‌‏خواند.(20) وقتى امکان اين ارتباط با زنانى چون مادر موسى عليه‌السلام و حضرت مريم سلام‌الله‌عليها پذيرفته شد، امکان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌عليها که از سوى پيامبر اکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله سرور همه زنان در همه زمان‏ها معرفى شده، به طريق اولى پذيرفتنى مى‏نمايد. منظور از انقطاع وحى و قطع ارتباط زمين و آسمان بعد از پيامبراکرم صلي‌الله‌عليه‌وآله قطع ارتباط ميان خداوند و فردى به عنوان پيامبر و مأمور ابلاغ است ،نه عدم امکان ارتباط زمينيان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روايات شيعه، نوعى ارتباط ميان امامان معصوم عليه‌السلام و خداوند وجود دارد.(21) در روايات اهل سنت نيز بعضى از افراد «مُحَدَّث» معرفى شده‏اند. «محدّث» يعنى کسى که با فرشتگان الهى نوعى ارتباط دارد و از آن ها حديث دريافت مى‏‌کند.(22) 5- مصحف نزد چه کسى است؟ روايات شيعه نشان مى‏‌دهد اين مصحف در زمان‏‌هاى مختلف نزد امامان معصوم عليه‌السلام بوده، از امامى به امام ديگر رسيده و جز آن بزرگان کسى بدان دسترسى نداشته است. بر اساس اين روايات، امامان با استفاده از آن حوادثى را پيشگويى و احکامى را بيان کرده‌‏اند.(23) تذکر: کتاب‏‌هايى که اخيراً با عنوان «صحيفة الزهرا عليها السلام» منتشر شده،(24) با «مصحف فاطمه سلام‌الله‌عليها» تفاوت دارد زيرا در اين کتاب‏ها عمدتاً دعاهاى منسوب به حضرت سلام‌الله‌عليها به چشم مى‏خورد، نه آنچه روايات درباره مصحف فاطمه گفته‏‌اند. براي اطلاع بيش تر به کتاب مصحف فاطمي، نوشته عبدالله اميني پور، نشر دليل ما قم مراجعه کنيد. پى‌‏نوشت‏ ها: 1. حسينى جلالى، سيد محمدرضا، تدوين السنة الشريفه، ص 67. 2. عبود، اسعد، صحيفة الزهرا) س (، ص 85- 65. 3. معروف الحسنى، سيد هاشم، سيرة الائمة الاثنى عشر، ج 1، ص 98 و 99. 4. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج 26، ص 84- 83. 5. همان، ص 38 و 93. 6. همان، ص 34. 7. همان، ص 14. 8. همان، ص 44. 9. حسينى جلالى، سيدمحمدرضا، تدوين السنة الشريفه، ص 77. 10. بحارالانوار، ص 73. 11. همان. 12. بحارالانوار، ص 44. 13. همان، ص 41 و 42 و 94. 14. همان، ص 93. 15. همان، ص 44 و 84. 16. همان، ص 24. 17. البته ميان اين روايات و روايت‏هايى که مصحف را املاى رسول خدا مى‏داند، نوعى ناسازگارى مشاهده مى‌‏شود. آن روايات زمان نگارش مصحف را دوران حيات پيامبر مى‏‌داند و اين روايات بعد از وفات حضرت. براى رفع اين ناسازگارى، راه‏هاى گوناگون ارائه شده است: 18. منظور از رسول خدا در روايات دسته اول فرستاده خدا است ،نه پيامبر . بنابراين، مى‏توان بر فرشته‏اى از فرشتگان الهى نيز منطبق شود.( امين، اعيان الشيعه، ج 1، ص 311.) برخى از دانشمندان در نقد اين سخن گفته‏اند: اين توجيه نيکو مى‏نمايد. اما با موارد استعمال رسول الله ناسازگار است. زيرا رسول الله در متون اسلامى معمولًا به معناى پيامبر خدابه کار مى‏رود، نه مطلق فرستاده خدا. مى‏توان گفت حضرت فاطمه زهرا دو مصحف داشت. يکى از آن ها ره‏آورد املاى رسول خدا بود و ديگرى نتيجه سخنان جبرئيل با آن بانوى بزرگوار. اشکال اين توجيه آن است که روايات از يک مصحف سخن گفته‏اند، نه دو مصحف. 19. آل عمران (3)، آيات 42 و 43 و 54. 20. قصص (28)، آيه 7. 21. بحارالانوار، ج 26، ص 66 و 79. 22.اعيان الشيعه، ج 1، ص 314 و 513. 23. بحارالانوار، ص 84- 83. 24. مانند عبود، اسعد، صحيفه الزهرا و قيومى اصفهانى، جواد، صحيفه الزهرا.